Een bont links gezelschap streek afgelopen dinsdagavond neer in een vergaderzaal boven de Wageningse wereldboekenwinkel Uitbuyt. Het zaaltje maakt deel uit van het fractiekantoor van GroenLinks afdeling Wageningen. Marian Stuiver, Wagenings gemeenteraadslid voor GroenLinks, had de troep bijeengeroepen. In de loop van die dinsdag was bekend geworden dat de brute moord op Pim Fortuyn hoogstwaarschijnlijk was gepleegd door iemand uit hun midden. Te weten Volkert van der G. van de Vereniging Milieu-Offensief, een binnen de linkse Wageningse scenezeer gerespecteerd clubje mensen dat fanatiek doch binnen de grenzen van de wet milieuvervuilende boeren dwarszat. Met welke gevolgen zou de van oudsher sterk vertegenwoordigde linkse beweging in Wageningen geconfronteerd worden als de buitenwereld er lucht van kreeg?

Stuiver telde zestien aanwezigen, waaronder regionale prominenten uit haar eigen partij: wethouder en loco-burgemeester Jack Bogers (GroenLinks) die ook in de landelijke partijtop actief is, en de Gelderse gedeputeerde Rob Janmaat (GroenLinks), die tevens medewerker was van de Gelderse Milieufederatie – een te Arnhem gevestigd samenwerkingsverband van meer dan honderd lokale natuur- en milieuorganisaties dat juridische procedures tegen Gelderse gemeenten en bedrijven voert – en in die hoedanigheid contact had met Volkert. Ook de Wageningse GroenLinks-fractievoorzitter Jelle de Gruyter maakte zijn opwachting. Eveneens aanwezig was Simon Vink, woordvoerder van de raad van bestuur van Landbouwuniversiteit Wageningen en oud CPN-lid.

De meeste andere aanwezigen waren afkomstig uit links georiënteerde organisaties. Zoals Judith van Stichting Vluchtelingen Onderdak (SVO) die Volkert persoonlijk heeft gekend en nogal van streek was. En Frank Verhoeven van het 4&5 Mei Kommité dat afgelopen weekeinde in het Wageningse Hotel De Wereld nog bevrijdingsfestiviteiten op touw had gezet. Aanwezig was ook een zekere René die bij Milieu-Offensief heeft gewerkt en zodoende Volkert goed kent. En er was Dave, die op het terrein van de alternatieve woongemeenschap Droevendaal – waar Volkert alvorens naar Harderwijk te verhuizen lange tijd woonachtig was – in huis woont bij Jasper van der Hout, de huidige woordvoerder van Milieu-Offensief. En Jeroen van Autonoom Politiek Infocentrum Wageningen, een activistisch collectief dat zich bezighoudt met kraken en antiglobalisering. Bijna iedereen verwierp de moordaanslag, maar allemaal waren ze verward. Een enkeling zei de moordaanslag legitiem te vinden.

Van oudsher bestaat binnen de door een GroenLinks-meerderheid bestuurde gemeente een bloeiend progressief leven, ontstaan door de aanwezigheid van de Landbouwuniversiteit die in de jaren zeventig stevig in de greep raakte van het marxisme. Heden ten dage houden diverse heterogene groepjes zich bezig met thema’s als milieu, emancipatie en antiracisme. Binnen die groepjes kent men de vereniging Milieu-Offensief, die inmiddels tien jaar bestaat, en kent men Volkert. Milieu-Offensief is gehuisvest in het gebouw waar ook MilieuDefensie en het Infocentrum zijn gevestigd.

Ook als je hem niet goed kent is de kans groot dat je Volkert ooit hebt gezien op een bijeenkomst. Bijvoorbeeld in Hotel De Wereld, waar vanuit Studium Generale thema-avonden worden georganiseerd. Er zijn daar regelmatig bijeenkomsten geweest rond het thema dierenwelzijn; aan de Landbouwuniversiteit is het ook een onderwerp dat hoog op de agenda staat.

Marian Stuiver was die dinsdag bezig met haar promotieonderzoek aan de Landbouwuniversiteit. Toen ze vernam dat iemand van Milieu-Offensief verdacht werd van de moord op Fortuyn zocht ze direct uit of het niet medebestuurslid Sjoerd van der Wouw was, een goede kennis van haar die de volgende dag, na door hordes journalisten te zijn achtervolgd, zou onderduiken. Er kwamen die dinsdag zo’n twintig journalisten binnen die de universiteit om informatie vroegen over Volkert en de studie milieuhygiëne die hij in 1987 opvatte, maar nooit zou voltooien. Stuiver ving geluiden op dat mensen die vroeger bevriend waren met Volkert, of met hem op Droevendaal hadden gewoond, de media van trivialiteiten voorzagen. Stuiver besefte dat in de media van alles over Wageningen geschreven zou gaan worden en dat de linkse gemeenschap hier een weerwoord tegen diende te formuleren. De koppen moesten bij elkaar. In het zaaltje boven de boekhandel vielen de door haar opgetrommelde vrienden en kennissen uit de linkse beweging elkaar die avond verbijsterd en snikkend in de armen.

Op hemelvaartsdag zitten Marian Stuiver en Frank Verhoeven – ze onderbreken hun reis naar Wijk aan Zee, waar ze in alle rust aan een wetenschappelijk artikel over bodemmineralen willen werken – in een Amsterdams etablissement. ‘In feite is Volkert nu ook dood’, zegt Stuiver. ‘Volkert is dood. De Volkert die je kende is niet de Volkert die nu bestaat, dat zeg ik tegen iedereen. Die mensen zitten in een rouwproces. Ze zien hem twintig jaar waarschijnlijk niet meer. Hij blijkt ineens een heel ander persoon te zijn dan ze dachten.’ Wat later: ‘Ik heb zelf ook, Jezus, weet je wel, heel veel dingen waar hij voor staat, heel veel dingen komen overeen met mijn politieke overtuigingen, zou dat dus betekenen dat ik ook zo’n daad zou plegen? Dat is een vreselijke gedachte. Mijn antwoord is nee, maar je moet wel tot zelfonderzoek bereid zijn. Zijn de gedachten die ik heb aanleiding om iemand te vermoorden, ja of nee? Ik ben er niet uit.’ Ook Verhoeven wordt geteisterd door dergelijke gedachten. ‘Ik vraag me af of ik me moet schamen. Ik vind van niet, ik ben trots op de dingen die mensen om mij heen doen. Dat leidt tot een betere wereld. Twijfel is er wel.’

Toch is iedereen in Wageningen kwaad op hem, weet Verhoeven. ‘Wat hij gedaan heeft, vloeit op geen enkele manier logisch voort uit veganisme, dierenbevrijding of uit milieuactivisme.’ Stuiver:‘Ik ben boos dat hij zich niet realiseert dat hij ons gedachtegoed heel erg beschadigt. Hij had kunnen bedenken dat iedereen zich tegen ons zou keren. Het is geen domme jongen.’ Dat Fortuyn slachtoffer werd, verbaast hen zeer. ‘Als die hele discussie rond pelsfokkerij zijn motief zou zijn, waarom zou hij het dan nu doen? En waarom ruimde hij dan geen pelsdierenfokker uit de weg? Fortuyn staat helemaal niet symbool voor welk debat over landbouw of natuur dan ook.’

Maar wat als Volkert straks met een verklaring komt dat zijn overtuiging en werk wel degelijk aan de daad ten grondslag hebben gelegen? ‘Als hij dat wel als reden zou geven, word ik nog veel kwader’, zegt Stuiver. ‘Dan is het helemaal een ontzettende slapjanus die niet weet waar hij mee bezig is. Het zou suggereren dat Wageningen gevaarlijke gekken voortbrengt. Dan zou hij al zijn collega’s verneuken.’

Wageningen is een normale stad, benadrukt Verhoeven. ‘Er is een onderlaag die bezig is met koken, eten, biologische landbouw doen, de aarde bewerken en met initiatieven rond milieubeheer en aardebeheer.’ Hij vindt dat de kritische houding, zoals die bij veel Wageningers ten aanzien van gentechnologie en dierenhouderij bestaat, nodig is om mensen te laten zien wat er allemaal misgaat. ‘Ik vind het heel erg als het beeld ontstaat dat Wageningen een klimaat is waar dit soort mensen uit voortkomen.’

Allerlei geëngageerde Wageningse groepen zijn doodsbang geworden, weten Verhoeven en Stuiver. Ze wijzen op een pamflet van de neonazi Constant Kusters waarin hij extreem rechts oproept op 18 mei tegen ‘extreem linkse criminele actiegroepen’ te demonstreren in Harderwijk. Niet alleen extreem rechts, benadrukken Verhoeven en Stuiver, heel Nederland lijkt alles wat naar links zweemt voorgoed in de ban te hebben gedaan. ‘Het is lijkenpikkerij’, zegt Stuiver. ‘Uit eigenbelang gaan mensen de boel interpreteren en opzwepen. Alles wat er nu gebeurt, heeft niks meer met Fortuyns dood te maken. Er wordt geroepen dat Fortuyn gedemoniseerd is door linkse partijen die een moordklimaat zouden hebben gecreëerd. Weten ze wel wat Fortuyn voor dingen over mensen heeft gezegd, over de islam? Dat was toch ook geen demonisering? Dat was toch puur politiek debat voeren?’

Hoewel nog niemand een bedreiging heeft ontvangen, houdt iedereen rekening met het ergste. Stuiver:‘We zijn doodsbang, dat was de conclusie op de bijeenkomst. Als ik naar café Het Gat ga omdat ik zin heb om te gaan swingen, dan slaat iemand mij misschien op mijn bek omdat ik in Wageningen voor GroenLinks actief ben. Ineens moet ik mijn maatschappelijke betrokkenheid gaan verdedigen. Omdat iemand die maatschappelijk betrokken leek een moordenaar is. Ineens zijn wij in een afschuwelijke hoek geplaatst.’ Volgens de twee zijn uitspraken van Mat Herben en Peter Langendam van Lijst Pim Fortuyn (LPF) daar debet aan. LPF meent dat de moord geen soloactie was maar een zorgvuldig geplande aanslag van een groepje van vijf.

GroenLinks-wethouder Jack Bogers bevestigt dat hij aanwezig was bij de bijeenkomst van dinsdagavond. ‘Ik vernam in een vroeg stadium via de burgemeester dat Milieu-Offensief genoemd zou worden. Ik dacht: jeetje, dat betekent dat in de pers gezegd gaat worden dat het een criminele organisatie is. Wat zijn de gevolgen voor de milieuorganisaties en linkse Wageningse organisaties? vroeg ik mij af. Dat was voor mij de reden om er ’s avonds over te praten.’ Er waren, zegt Bogers, ‘GroenLinksers’ bij en ‘individuen die zich links voelen’. Volgens hem was iedereen er duidelijk over dat de moord op Fortuyn onbegrijpelijk was en veroordeeld moest worden. ‘Maar de mensen die Volkert gekend hebben, konden zich er niks bij voorstellen. Zij wijten het aan zijn gemoedstoestand.’

Zelf zegt Bogers te begrijpen dat een mens onder extreme omstandigheden tot moorden in staat is. ‘Ik ben in Joegoslavië geweest. Daar heb ik mensen gesproken die vóór de oorlog keurig nette leraren waren, en ambtenaren. Hoe het bij hen zo ver had kunnen komen, vroegen ze zich na afloop af – ik met een kalasjnikov. In die zin heb ik mij wel afgevraagd hoe het kan dat die drempel voor mensen soms laag is.’

Als Volkert zal verklaren dat hij vanuit zijn milieu activiteiten tot moord is overgegaan, aldus Bogert, ‘dan zet dat veel delen van de kritische beweging in een moeilijk daglicht’. Inclusief zijn partij, GroenLinks. ‘GroenLinks wordt wel gezien als partij die veel wil doen aan het milieu, er zijn veel milieumensen in actief. Zodoende zou het kunnen terugslaan op de politieke beweging.’ Bogerts zegt hierover gesproken te hebben met partijvoorzitter Mirjam de Rijk. ‘Ik heb haar alles verteld wat ik weet over Milieu-Offensief en de contacten die ik heb met mensen uit die linkse hoek. Ik heb ook gezegd dat ik denk dat het tijd is voor kritische zelfreflectie.’

Ook Simon Vink, woordvoerder van de raad van bestuur van de universiteit van Wageningen, vestigt de aandacht op zijn aanwezigheid. ‘Ik was er vooral om te benadrukken dat de universiteit zich niet distantieert van het veelkleurige palet van linkse organisaties in Wageningen. Wel heb ik ze aangeraden meer openheid van zaken te geven en zich duidelijker te distantiëren van het gebeurde. Ik vind dat dat onvoldoende gebeurt.’

Judith maakt een boswandeling even buiten Wageningen. ‘Ik voel me gek als mensen het hebben over Volkert als moordenaar. Zo heb ik nooit tegen hem aangekeken. Volkert is de laatste van wie ik het had verwacht. Als het maar geen Marokkaan is, dacht ik op het moment dat ik van de moord vernam. Later bleek dat een blanke man werd verdacht. Ik dacht: het zal toch niet een imbeciel uit de linkse hoek zijn? Toen ik hoorde dat Volkert het was, ben ik in shock geraakt. Voor mij is Volkert een lieve, rustige jongen.’