In het begin van de oorlog, drie dagen na de Russische invasie van Oekraïne, publiceerde het tot propagandakanaal gereduceerde persbureau RIA Novosti een artikel dat direct de aandacht van Rusland-analisten trok. Het commentaar, dat snel weer offline werd gehaald, was namelijk geschreven alsof de oorlog in Oekraïne al was gewonnen. Het leek op een geprepareerde tekst die alvast was klaargezet voor het moment dat er een nieuwe regering zat in Kiev. Het was, met andere woorden, een geautoriseerde terugblik vanuit de toekomst op de geschiedenis die zich nu in Oekraïne ontvouwt.
‘Een nieuwe wereld wordt geboren voor onze ogen’, opende het artikel, ‘een nieuw tijdperk’. Met zijn militaire operatie nam Vladimir Poetin ‘letterlijk de historische verantwoordelijkheid’ voor het oplossen van het Oekraïense probleem, in plaats van het door te schuiven naar toekomstige generaties. ‘Nu is dit probleem verdwenen: Oekraïne is teruggekeerd naar Rusland.’ Dat is belangrijk voor de grootsheid van Rusland en om ‘derussificatie’ van Oekraïners te voorkomen, maar vooral is het van belang omdat hiermee ‘de bouw van een nieuwe wereldorde is versneld’.
Het Westen als geheel en Europa in het bijzonder, schreef RAI, ‘had de kracht niet’ om Oekraïne in zijn invloedssfeer te trekken. Nu heeft Rusland ‘de geopolitieke dwaasheid’ van het Westen blootgelegd. Het resultaat is duidelijk te zien, door de optrekkende mist heen van de Angelsaksische orde: ‘de multipolaire wereld is eindelijk een realiteit’, met acht beschavingen die de nieuwe machtscentra zijn van de wereld. Kort gezegd: het doelwit van de invasie was niet Kiev, maar Washington.
Dit is geen frivole brainwave van een of andere juichcommentator. Het is een breed gedragen opvatting in de Russische elite dat de wereldorde die na de val van de Sovjet-Unie is ontstaan zowel onrechtvaardig is als achterhaald. De VS, en in mindere mate West-Europa, tuigden toen een wereld op met regels die zij zelf mochten breken als ze wilden, maar anderen niet. Niet alleen weigeren westerse landen de fundamentele onrechtvaardigheid hiervan te onderkennen, ze blijven ook maar voortleven alsof ze nog steeds de macht hebben om te doen wat ze willen. Meer dan de helft van Poetins één uur durende, boze tirade, waarin hij zijn motivatie voor de invasie gaf, ging daarover: over ‘het volledige systeem van internationale betrekkingen’ dat het Westen aan de wereld heeft opgelegd.
Delen van deze analyse zijn ongetwijfeld waar. Poetin gaf onweerlegbare voorbeelden waarbij de VS handelden in strijd met internationaal recht, zoals de invasie van Irak en de militaire interventies in Servië (1999) en Syrië (2019). Dat komt inderdaad neer op het interpreteren van internationale afspraken zoals het de VS het beste uitkomt, of simpeler gezegd: op het recht van de sterkste. Ook heeft Poetin ongetwijfeld gelijk dat de VS een intern verscheurde, neergaande macht zijn, die maar blijft doen alsof de wereld in een unipolair moment leeft, smekend om Amerikaanse leiding op elk vlak.
Niet alleen Poetin vindt dat dit beter moet. Ook bijvoorbeeld de Amerikaanse hoogleraar Samuel Moyn, auteur van Humane: How the United States Abandoned Peace and Reinvented War, tekende dat in The Washington Post opnieuw op. Het probleem is alleen dat Poetin, en de elite om hem heen, meent dat de oneerlijkheid van het internationale systeem Rusland het recht geeft om het recht in eigen hand te nemen. Maar de redenering dat onrecht plus onrecht recht betekent, blijkt nergens aan te slaan. Ook Poetins opzettelijke gebruik van Amerikaans interventie-idioom overtuigt niemand dat Rusland zich precies hetzelfde gedraagt als de VS.
Maar de grootste misrekening is dat Poetin kennelijk meende dat het moment daar was om de vermolmde wereldorde omver te duwen. Dat smaakt naar oude communistische geopolitiek: de ‘correlatie van krachten’ secuur afwegen, om op exact het juiste moment doortastend te kunnen handelen. Maar dan moet je het wel goed hebben. Zelfs Tony Wood van The New Left Review erkende dat de internationale reactie op de invasie bewees dat de door de VS geleide, westerse wereldorde nog springlevend is. Sterker: Poetin lijkt die tanende wereldorde eerder uit het graf te hebben opgewekt dan te hebben begraven. Poetins coup de grâce voor de wereldorde lijkt daarom het equivalent van het begeleidend commentaar van RAI Novostni. Te voorbarig, te zeer ernaast.