De vorstelijke Vondelkerk, woensdagavond 6 november. Op kittige rooie stoeltjes zitten veel vrouwen en een enkele man aandachtig te luisteren naar Lionel Shriver. Haar stem is laag, haar zinnen zijn langzaam en bewust gekozen. Het klinkt een beetje gevaarlijk, alsof ze een spookverhaal vertelt. De strekking is misschien somber – vrouwen worden benadeeld in de literaire wereld –, de sfeer en conclusie van Shrivers betoog zijn dat allerminst. Optimistisch eerder: ‘Vrouwen moeten gewoon goede boeken blijven schrijven, dan verdwijnt het verschil in aanzien voor mannelijke en vrouwelijke auteurs vanzelf.’ Die lage stem zet ze enkel op, verklapt ze later, ‘so it doesn’t sound whiny’.
De Anna Bijnslezing houden met de boodschap dat vrouwen moeten stoppen met ‘zeuren’ om meer aandacht en respect voor hun literaire werk is een beetje tegenstrijdig. De Anna Bijnsprijs, die om het jaar wordt uitgereikt aan een dichteres of schrijfster, benadrukt nou net datgene dat Lionel Shriver zo graag wil overstijgen: gender. Dit is dan ook de allerlaatste keer, beklemtoont Shriver. Vanavond zal ze nog één keer praten over het belang van aandacht voor vrouwen in de grote literaire mannenwereld. ‘Ik ben het zat te praten over wat het betekent om een vrouwelijke auteur te zijn.’
Shriver schreef onder meer het bekende drama We Need to Talk about Kevin, dat verfilmd werd met Tilda Swinton in de hartverscheurende hoofdrol. Het verhaal: zoontje terroriseert zijn moeder. Vanaf zijn geboorte ruïneert hij haar leven op de meest geniepige manieren. Langzaam gaat ze elke cel van hem haten. De nachtmerrie van elke moeder (Marja Pruis schreef er eerder over). Een typische vrouwenroman, zou de criticus zeggen. Geschreven vanuit een vrouwelijk personage, het onderwerp huiselijk. De roman eindigt echter met een maatschappelijk drama. De zoon opent het vuur op zijn klasgenoten en leraren. Is zijn moeder, de maatschappij of alleen de jongen verantwoordelijk? De laatste roman van Shriver, Big Brother, behandelt een heel ander thema. De relatie tussen mens en eten, de huidige westerse lichaamscultuur; alles draait om uiterlijk. Dit boek is ook geschreven vanuit een vrouwelijk personage en tot grote ergernis van Shriver kunnen de journalisten het niet laten weer te vragen naar het autobiografische aspect van de roman. En naar haar dieet.
‘Ik wil niet meer discussiëren over de vraag of mijn romans vrouwelijk of mannelijk geschreven zijn, ik wil praten over economie. Over politiek, over belangrijkere dingen. Ik kan net zo goed vanuit een mannelijk als vanuit een vrouwelijk personage schrijven. Het hele punt van literatuur is juist dat het gender overstijgt. Door vrouwelijkheid te blijven benadrukken, lopen vrouwen het gevaar dat ze uitstralen hulp nodig te hebben.’
Het publiek is zichtbaar geïntrigeerd, lacht vaak om de humoristische opmerkingen van Shriver en wil graag meepraten. ‘Het is een cultuurhistorisch probleem. De rol van de vrouw is zo snel veranderd in de afgelopen decennia. We leven nog steeds in de patronen van bepaalde verwachtingen. Uit onderzoek is zelfs gebleken dat de meeste literaire prijzen standaard naar mannen gaan. Als een vrouw wordt benadeeld, moet zij voor zichzelf opkomen’, zegt een vrouw uit het publiek. Een feminist, een mannelijke, is het hiermee eens: ‘Dit ís politiek. Dit is een serieus politiek probleem.’
‘Ja’, zegt Shriver, meer opgewonden nu, ‘maar de discussie wordt zo snel humorloos. Zo zeurderig. En denk maar niet dat er veel mannen zijn die zich serieus druk maken over dit debat. Dus wat bereik je ermee? Laten we ons liever bezighouden met het schrijven van goede literatuur.’
Wat vindt Shriver de beste vrouwelijke fictieve personages geschreven door mannelijke auteurs en de beste mannelijke fictieve personages geschreven door vrouwelijke auteurs? Met andere woorden: welke personages bewijzen dat de genderdiscussie overstegen is in literatuur?
Mannelijke auteurs die overtuigend een vrouwelijk personage portretteren:
Evan S. Connell, Mrs. Bridge
T.C. Boyle, The Women
Gustav Flaubert, Madame Bovary
Leo Tolstoj, Anna Karenina
William Trevor, The Collected Stories
Vrouwelijke auteurs die overtuigend een mannelijk personage portretteren:
Maria McCann, As Meat Loves Salt
Lorraine Adams, Harbor
Edith Wharton, Age of Innocence
Kiran Desai, The Inheritance of Loss
Pat Barker, The Regeneration Trilogy
Aanstaande woensdag verschijnt een ingekorte versie van de Anna Bijnslezing van Lionel Shriver in De Groene Amsterdammer en op groene.nl. Haar man-vrouwperspectief motiveert zij daarin verder.