De Russische dubbelkoppige adelaar kijkt twee verschillende kanten op, ziet wat hij wil zien en dat zijn dezelfde dingen. In het westen een land dat binnen de invloedssfeer moet blijven, waar Europa en Amerika onrust stoken, en dat afhankelijk moet blijven van Russisch gas. De adelaar met de blik op het oosten ziet een land dat net als Oekraïne gerekend wordt tot de Russische invloedssfeer. Toen er vorige week protesten uitbraken in Kazachstan met de val van de regering als gevolg zong in de Russosfeer al gauw de bekende retoriek rond. De demonstranten waren ‘terroristen’ die vanuit het buitenland werden gefinancierd om een kleurenrevolutie te beginnen op de grens met Rusland, zoals ook in Georgië en Oekraïne was gebeurd.
Rusland verzint telkens nieuwe doctrines om zijn greep op de voormalige sovjetlanden uit te leggen. Een van de meest recente is ‘ruimte zonder grenzen’, bedacht door de denktank Valdai. Niet landsgrenzen maar ‘macht, gedeelde geopolitieke ruimte en gezamenlijke geschiedenis’ zijn leidend in hoe Rusland zich moet gedragen jegens zijn buurlanden, schrijft deze club, die nauw met het Kremlin verbonden is. In Kazachstan werd getoond wat dat kan betekenen. Een internationale militaire coalitie kwam orde op zaken stellen.
Het was de eerste keer dat de zogeheten Collectieve Veiligheidsverdragsorganisatie CTSO in actie kwam. Dit is een door Rusland aangevoerde organisatie waar onder andere Belarus, Kirgizië en Armenië toe behoren. Moskou sleepte zo een groot voordeel uit de onrust in Kazachstan. Het bewees zich een effectief aanvoerder van een verbond dat vergelijkbaar is met de NAVO en klimt daarmee weer een stapje richting gelijkwaardigheid aan de Verenigde Staten.
Daarvoor was wel wat spin nodig. De CTSO is er formeel om te antwoorden op buitenlandse dreigingen. Vandaar dat Rusland en de inmiddels herstelde Kazachse regering de opstand moesten framen als het werk van buitenlandse agenten. Het kwam ze goed uit dat er foto’s bestaan waarop Joe Biden, zijn zoon Hunter Biden en Karim Massimov, de voormalige premier van Kazachstan, samen te zien zijn. Massimov was tot voor kort veiligheidschef in de Kazachse regering en gold als mogelijke nieuwe leider van het land maar moest de huidige president Kassym-Jomart Tokajev boven zich dulden. Nu is Massimov gevangen gezet omdat hij een coup zou hebben beraamd.
Daarmee is de propaganda-cirkel rond. Wat lijkt op een interne machtsstrijd wordt een samenzwering van Massimov met buitenlandse machten. Zijn eerdere contact met de huidige bewoner van het Witte Huis voedt de overtuiging dat Amerika achter de opstand zit. Bovendien hebben de Amerikanen een motief: onrust in Kazachstan zou de Russische aandacht afleiden van Oekraïne, waar Amerika en Rusland juist deze week over onderhandelen.
De diepere motieven voor de onvrede in Kazachstan dreigen daarmee uit het zicht te raken. De protesten waren een directe reactie op stijgende brandstofprijzen, maar ze wortelen in de misère van beperkte economische vooruitzichten voor grote delen van de werkende bevolking tegenover een klasse van superrijken die de winsten van de fossiele economie afroomt – precies de situatie in Rusland, dat graag ziet dat Kazachstan zo blijft zodat er niet het idee kan ontstaan dat er ook iets anders dan kleptocratie mogelijk is in de post-sovjetwereld. Nu sluiten economische onvrede en van buitenaf gesteunde kleurenrevoluties elkaar niet uit (integendeel), maar het contrast tussen de luxe-enclaves in Kazachstans nieuwe steden en het gemiddelde maandsalaris in het land (iets meer dan vijfhonderd euro) is de voornaamste reden waarom de bevolking zich tegen de macht keert.
Of Kazachstan nu ook het onderwerp zal worden van het soort westerse belangstelling dat Oekraïne geniet valt te bezien. Het land ligt niet ingeklemd tussen Europa en Rusland en geldt niet als een democratische belofte. Toch zijn de strategische belangen hier niet minder groot. Kazachstan is de grootste uraniumproducent ter wereld. Veertig procent van de wereldwijde vraag wordt geleverd door het Kazachse staatsbedrijf Kazatomprom. Zoals omgaan met de Opec noodzakelijk is voor landen die olie willen, is connectie met Kazachstan nodig waar het kernenergie betreft. China begon afgelopen najaar een nieuwe atoomenergie-samenwerking met het land.
Rusland heeft dit allemaal in de gaten en wist de crisis in Kazachstan snel in zijn voordeel om te buigen. Dat werd nog eens vergemakkelijkt door het ontbreken van een duidelijke Centraal-Azië-strategie van het Westen. Hoog tijd dat die er komt.