In de maanden voor het Brexit-referendum van juni 2016 had Boris Johnson geen idee. Op dezelfde dag in februari sms’te hij premier Cameron twee keer. Eerst om te zeggen dat hij zich achter de Brexit schaarde, om dat vervolgens weer in te trekken. In Johnsons eigen woorden: ‘Ik zwenkte in de rondte als een boodschappenkarretje.’ Deze zomer werd Johnson premier. Zijn premierschap vormt de bekroning van wat we later de eerste fase van de Brexit zullen gaan noemen: de fase zonder plan.
Een rondtollend boodschappenkarretje in de wereldpolitiek trekt veel bekijks. Dat zal de komende maanden niet anders zijn. Maar ondertussen wordt de echte Europese politiek elders gemaakt. Ook dat werd deze zomer duidelijk, met als hoogtepunt de G7-top in de Franse badplaats Biarritz, nu bijna twee weken geleden.
De vorige G7 was in ruzie geëindigd, omdat Donald Trump zijn steun voor de slotverklaring introk. Zo ging het niet aan de Franse kust. Meteen na de G7 twitterde Trump een lyrisch filmpje over ‘Biarritz’ met de tekst ‘THANK YOU FRANCE’ en de vlaggen van de VS en Frankrijk. In de internationale politiek van vandaag is dit impact. In ‘Biarritz’ leek alles anders. Hoe dat kwam? Er was een plan. En niet zomaar een plan, maar een Frans plan, elegant gesneden in de couture van eigentijdse diplomatie, maar wel zo dat deze niet alles bedekt: glimpen van grandeur trekken de aandacht en houden de suggestie van intrige levend. Zo breng je machismo op hol, en maak je van boodschappenkarretjes weer boodschappenkarretjes.
Na het debacle van de vorige G7 had Emmanuel Macron besloten dat er geen slotcommuniqué zou zijn, een novum. Wat er wel was: uitgebreide briefings door de Franse president zelf. Dat was ook praktisch voor de collega’s, want niet alleen Johnson had iets anders aan zijn hoofd. In zijn briefings legde Macron uit dat Frans leiderschap onmisbaar is in de wereld van vandaag.
Het bewijs daarvoor had hij zorgvuldig op orde gebracht door met succes hét hoofdpijndossier van de G7 aan te vatten: de schorsing van Rusland (ingesteld in reactie op de annexatie van de Krim). Vlak voor ‘Biarritz’ opende Macron een nieuwe piste voor gesprekken over een oplossing van de Oekraïne-crisis met Rusland, Duitsland en de nieuwe Oekraïense president Volodymyr Zelensky. Dit met de aankondiging dat Frankrijk een ‘heruitvinding’ van de Europees-Russische relatie nodig acht, en daarin het voortouw zal nemen.
Dat werd daags voor de G7 nog eens onderstreept. Macron ontving Poetin voor een uitgebreid persoonlijk onderhoud. Het werd de vriendschappelijkste ontmoeting sinds lange tijd – er was zelfs iets van de schittering van wat men vroeger in Parijs ‘la belle alliance’ noemde. Het warme zonlicht viel intussen op Brigitte Macron, omdat de Russische delegatie in de koelte van de schaduw geplaceerd was. Iets waarvoor Poetin zijn gastheer bedankte. En er was nog een geste. Macron kondigde aan in mei naar Rusland te komen voor de viering van de 75-jarige verjaardag van de overwinning van de Sovjet-Unie op nazi-Duitsland.
Dit alles bewijst hoe mooi de omstandigheden zich momenteel plooien naar de Franse ambities. Macron kan ineens verder met de buitenlandpolitiek. Daarbij redeneert de Franse president per definitie vanuit Europa. Of preciezer: vanuit de ‘hefboom van de Europese integratie’ die scharniert via het mechaniek van de Frans-Duitse samenwerking. Want het is via die hefboom dat de Franse belangen ‘opgetild’ kunnen worden naar het internationale niveau. Iets wat Frankrijk op eigen kracht al lang niet meer lukt.
Voor de zomervakantie was het weer tijd voor de periodieke reorganisatie in de besturingscabine van de Brusselse hefboom. Daarbij kwam Macron als onbetwiste winnaar uit de bus, met Christine Lagarde als ECB-president (de hoogste post in het zenuwcentrum van de Frans-Duitse verzoening), zijn Franstalige vriend Charles Michel als voorzitter van de Europese Raad, en de pro-Europese en Frans-aangeraakte Ursula von der Leyen als opvolger van Juncker. Daarnaast scoorde Macron elders in Europa punten door zich hard te maken voor de Bulgaarse Kristalina Georgieva als IMF-directeur.
De boodschap van Biarritz maakte al deze manoeuvres compleet: Frankrijk positioneert zich als de leider van het nieuwe post-Brexit Europa. Na deze zomer weet zelfs Boris Johnson waar hij terecht moet voor een plan.