Voortrazend verkeer

Op een reformatorische site lees ik dat in Duitsland de veertigste(!) Autobahnkirche is geopend. Ik was daar nooit beland als ik niet Snelwegkerk, documentaire van Elsbeth Fraanje, had gezien. Mooie film. Van haar zag ik eerder God op IJtje, een korte documentaire over een dominee die in het gloednieuwe, nog anonieme IJburg gesprekspartners en schaapjes zoekt door aan te bellen. Fraanje heeft iets met religie. Of met de manier waarop die door gelovigen aangeboden wordt en de manieren waarop mensen troost bij lijden, zingeving, rust tussen woelingen zoeken, of een luisterend oor. Dat laatste hier niet letterlijk: we zien in deze nieuwe film één pastoor die vervoermiddelen zegent, maar verder geen gezamenlijke godsdienstoefening of iemand die geestelijke bijstand biedt of een biecht afneemt.

We zien wel de vrijwilligers die gelegenheid geven voor een moment van bezinning, voor het opsteken van een kaars en, belangrijk, voor het schrijven in een ‘wensboek’. Zoals twee oudere vrouwen, die een kerkje en omgeving brandschoon houden (dweilen, onkruid wieden, condooms verwijderen; en commentaar gevend op het geschrevene); en een man die, naar eigen zeggen, ooit alles bezat maar ontevreden was en nu niets meer bezit maar tevreden is, door dagelijks langs te gaan om kaarsen neer te zetten of het boek te vervangen. Hij vindt er innerlijke rust, vlak bij voortrazend verkeer. Dat boek zou trouwens ook ‘dankboek’ kunnen heten. Als niet-gelovige van de derde generatie bezocht ik kerken vanwege schoonheid en het historisch belang dat die gebouwen voor de westerse mensheid hadden, voordat een deel vaststelde dat Hij een sprookje was of een geraffineerd middel om mensen arm en dom te houden. Veel later, toen ik in de kerk van Megen in een bezoekersboek las wat parochianen en passanten aan Daarboven kwijt wilden (verzoeken, bedankjes, ontboezemingen) besefte ik hoe essentieel die band tussen mens en God of Iets kan zijn. Gesmaald had ik als twintiger, nu vond ik het roerend (wat wellicht paternalistisch is). Geen leven zonder lijden en dit is een manier om ermee om te gaan.

Snelwegkerk is fraai gecomponeerd. Letterlijk, in een prachtig geluidsbeeld; figuurlijk in een opbouw die een koor van anonieme stemmen in alle talen (‘niemand begrijpt me’; ‘mijn man is niet de vader van mijn kind en weet dat niet’; ‘vandaag alstublieft drie punten tegen die Scheiss-Bayern, lieve voetbalgod’; ‘ik ben radeloos, de volgende boom is voor mij’) laat horen en daartussen wat bezoekers uitgebreider portretteert. Indrukwekkend: de vrouw die haar hoogbejaarde man blijft verzorgen en niet mag klagen omdat iedereen vindt dat die taak te zwaar is en ze hem ‘weg moet doen’. Zij zoekt steevast kracht in een anoniem kerkje, waar ze aan God schrijft. Ergerlijk: de vrouw die overvallen door verlangens naar een andere vrouw berusting zoekt in de kerk, maar niet aflaat haar man met haar gemis te confronteren; en die naast God de handlijnkunde inschakelt. Curieus: de vrachtwagenchauffeur, voormalig voetbalhooligan, die niet gelooft, maar een bericht schrijft aan zijn met de motor verongelukte maat: een volks Egidius, waer bestu bleven? Gelukkig heeft hij een parkeerplaatsvriendin als troost.