Maandag waren de Russische en Oekraïense presidenten, Vladimir Poetin en Volodymyr Zelensky, voor gesprekken in Parijs. Dit op uitnodiging van Emmanuel Macron en Angela Merkel. De officiële agenda: vrede in Oost-Oekraïne. De officieuze agenda: high noon in de Europese geopolitiek, waar Poetin actief werkt aan een schemerzone van invloedsferen die loopt van Oekraïne via de Balkan tot Georgië. Dat doet hij al sinds de Russische inval in Zuid-Ossetië in 2008.
Zelensky heeft veel te verliezen. Zijn landgenoten vrezen dat na de Krim, nu ook Donbas verkwanseld zal raken. Bovendien: als Poetin ergens een meester in is, dan is het wel in het creëren van licht tussen afspraken en realiteit. Hij heerst in de schemer. Zo hield hij ook tijdens de gesprekken van maandag weer vol dat Rusland militair niet betrokken is bij de strijd in Oost-Oekraïne. Tegelijkertijd werd hij het met Zelensky eens over een staakt-het-vuren. Die twee standpunten vallen moeilijk te rijmen.
Het is niet voor niets dat de Pool Donald Tusk zich in zijn afscheidsrede als president van de Europese Raad direct wendde tot Macron. De ‘heruitvinding’ van de relatie met Rusland, waartoe Macron in navolging van Viktor Orbán heeft opgeroepen, is volgens Tusk een heel slecht idee. Tusk riep de EU nog eens op om de sancties te handhaven, die de EU na de annexatie van de Krim heeft ingesteld. Dit brengt ons bij de officieuze agenda.
De top in Parijs vormde een nieuwe mijlpaal in een zorgvuldig opgebouwde geopolitieke strategie van de Franse president. Centraal daarin: de transformatie van Rusland van outcast tot strategische partner van ‘een heruitgevonden EU’. Die EU van Macron kan prima zonder het VK en zonder ‘Balkan-uitbreiding’ (de toetredingsonderhandelingen met Noord-Macedonië en Albanië werden door hemzelf geblokkeerd). Wie de EU stript van Atlantische en Balkanfranjes communiceert twee dingen. Eén: een ouverture naar Rusland. Twee: de EU is Frans-Duitse realpolitik. Laat dit nu precies zijn wat volgens Macron gevraagd is in de context van een assertief China en een ‘hersendode’ Navo.
Oekraïens-Russische vredesbesprekingen onder Frans-Duitse regie passen goed in deze strategie. Maar het is ook gevaarlijk, meegaan in de schemer van de invloedsferenpolitiek van Poetin. Tijdens de Europese top van dit weekend staat de verlenging van de sancties tegen Rusland op de agenda.
Dat Tusk in dit verband niet voor niets vreest voor de ‘eenheid van Europa’, werd al duidelijk in februari, toen de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, Mike Pompeo, Hongarije bezocht. Pompeo had een defensieverdrag bij zich voor de Hongaren, maar ook een waarschuwing: flirt niet te veel met Rusland! Zijn Hongaarse collega pareerde dit echter soepel: ‘Het zijn niet de landen uit Oost-Europa die met Gazprom werken aan de Nord Stream 2-gaspijpleiding.’
Nord Stream is een Duits-Russisch project, waarin (West-)Europese energiebedrijven veel geld verdienen. De Nord Stream-pijplijn loopt rechtstreeks van Rusland naar Duitsland. Het onherroepelijke gevolg daarvan is dat Oekraïne minder belangrijk zal worden voor de EU. En dat is precies waar Poetin op uit is. Toch blijft de regering-Merkel volhouden dat het om een puur economisch project gaat. Dit vreet aan de geloofwaardigheid van de sancties tegen Rusland.
Gedreven door bedrijfsbelangen surfen landen als Nederland en Oostenrijk mee op deze Duitse lijn. President Trump niet. Hij stationeert troepen in Polen en ligt sinds begin dit jaar op ramkoers inzake Nord Stream. Die Amerikaanse ruk liep opmerkelijk genoeg synchroon met de verrassende intrekking van de Franse steun voor Nord Stream.
Voor Macron was dit een cruciale stap in het grotere spel, dat nu op de wagen komt. Want nu heeft Macron in zijn omgang met Rusland zijn handen vrij. Hij kan niet alleen zonder de Balkan, het VK en de Navo. Hij kan ook zonder Gazprom. Dit betekent dat Macron via de vredestop in Parijs ook Merkel onder druk zet. Berlijn moet kiezen: geopolitieke verantwoordelijkheid via Europese eenheid of economisch gewin ten koste daarvan. Zo manoeuvreert Macron zich in de positie van leider van het nieuwe Europa. Het is hoog spel. Waarom? Het moet gespeeld worden met Poetin, de meester van de Europese schemer, die superieur is in het creëren van licht tussen woorden en werkelijkheid, vooral omdat hij niet terugschrikt voor bruut geweld.