Vrijheden

Zondagochtend 5 januari 2020 trakteerde NPO 1 ons op Floortje naar het einde van de wereld (herhaling) en realityserie André Rieu: Welcome to My World. Juist: op de tijdstippen van dertig jaar Reiziger in muziek en Vrije geluiden – en vijftien jaar Boeken. En zo mocht Wessel te Gussinklo samen met Carolina Lo Galbo op 29 december definitief het licht uitdoen van wat een uitzonderlijk sterke en gevarieerde cultuurochtend placht te zijn. O tijden, o zeden, sprak Cicero, 63 voor 0. Aan Wessel was Geert Mak voorafgegaan vanwege zijn nieuwste boek: Grote verwachtingen: In Europa 1999-2019.

Net als rond zijn eerste Europa-boek maakt de vpro een tv-serie die door Mak wordt ingeleid en waarin hij incidenteel commentaar spreekt, maar die een autonoom twintigdelig geheel is. De eerste drie beloven veel, zoals ook de 34-delige reeks uit 2007-2008 van hoge kwaliteit was. We openen op het vliegveld van Marseille, waar in 1994 een door Algerijnen gekaapte Airbus door Franse commando’s bestormd wordt en de piloot zich uit de cockpit op de landingsbaan stort om vertrek onmogelijk te maken. We hebben met de opmaat naar de Twin Towers van doen, want bestemming van de kapers was de Eiffeltoren.

‘Hadden we het kunnen zien aankomen?’ is steeds de vraag. In dit geval was ‘het’ dus 9/11. Het antwoord is meestal ‘ja’, want aan alles gaat iets vooraf, al is dat, geven de makers toe, wijsheid achteraf. Bin Laden leerde ervan dat je zelf piloten moet opleiden. Maar de reikwijdte van de aflevering is veel groter. Het is een drieluik waarin eerst de piloot, nu wijnbouwer, terugblikt. Dan op naar de beoogde plaats delict zelf, waar te midden van massa’s toeristen een oudere man uitlegt dat toegang en toren wel te beveiligen zijn, maar de ruimtes er omheen nauwelijks. Hij kan het weten, want hij leidde de operatie bij de kaping van 1994 en werd gepromoveerd naar Parijs. En dat is weer opmaat naar een nieuw onderwerp: hoe kapingen en aanslagen tot uitholling van burgerrechten leidden, omdat geheime diensten steeds meer vrijheden namen, en die pas achteraf juridisch kregen, om ze te kunnen voorkomen.

Voorbeeld: om een Armeense aanslag te voorkomen werden vijftig mensen opgepakt in volgorde van ingeschatte betrokkenheid. Pas bij nummer 25 vonden ze een arsenaal – 24 mensen ten onrechte en vooral onwettig gearresteerd. Na Bataclan werd de noodtoestand uitgeroepen, die daarna door wetgeving bijna permanent is geworden. Waarna we voor luik drie in Molenbeek belanden. Bij het horrorverhaal van journalist Fayçal Cheffou, die werd aangezien voor de ‘man met het hoedje’ van de aanslag op Zaventem, gearresteerd en mishandeld werd, niet de gezochte bleek maar sindsdien systematisch wordt lastiggevallen door de politie, geen werk vindt en zelfs gemeden wordt door de Noord-Afrikaanse gemeenschap. Poetins censuur en desinformatie in aflevering twee. De IJslandse bankenzeepbel in drie. Weinig ruimte voor optimisme. Maar dringend aanbevolen.