Vorige week heeft het Deense parlement een motie aangenomen die universiteitsbestuurders oproept politiek activisme van academici te ontmoedigen. De motie is weliswaar vooral bedoeld om paal en perk te stellen aan de maatschappelijke rol van onderzoekers van migratie, gender en discriminatie, maar raakt alle wetenschappers die zich weleens buiten de ivoren toren wagen.
Het past in een zorgelijke trend van toenemende intolerantie voor afwijkende standpunten en het zo mogelijk nog zorgelijkere gebruik van autoritaire middelen om die standpunten te bestrijden. Transseksuelen die Twitter oproepen het account van de auteur van Harry Potter te sluiten omdat zij zich laatdunkend zou hebben uitgelaten over een tamponfabrikant die het niet langer over vrouwen had maar over ‘mensen die bloeden’, zijn net zo intolerant als reaguurders die op hoge poten naar de werkgever van een journalist, een wetenschapper of een columnist stappen omdat hij of zij iets durft te schrijven wat hen niet aanstaat.
Twitter dat Naomi Wolf de toegang tot het platform ontzegt omdat zij kritische kanttekeningen bij het coronavaccin plaatst, is net zo benepen als Thierry Baudet die studenten oproept zich te melden als zij worden geconfronteerd met ‘linkse indoctrinatie’. De bezwaren die mijn collega’s aan de Universiteit van Amsterdam hadden tegen het optreden van Jordan Peterson zijn net zo slapruggerig als de laffe anoniempjes van Vizier op Links die gewaardeerde academici als Sarah de Lange en Martijn Dekker proberen te intimideren.
‘Cancelen’ heet het. Of in goed Nederlands: verwijderen. Het is de alomtegenwoordig geworden neurose van een samenleving waarin de babbelende kaste zich heeft losgezongen van de materiële onderbouw en zich daardoor niet meer bewust is van de postmoderne categoriefout die de woorden en de dingen verwart die zij bijna dagelijks maakt. Symbolisch geweld wordt dan net zo onvergeeflijk als fysiek of materieel geweld: schelden wordt net zo erg als slaan.
Het gevolg is een lange-tenen-samenleving waarin alles draait om het bezigen van de juiste taal. En het zijn niet alleen de linkse verwijderaars die zich hieraan bezondigen, ook de rechtse doen het. Beiden zijn in de filosofische zin van het woord idealisten: er is niets buiten de taal en dus is taal het domein waarin het politieke gelijk moet worden bevochten. Met als gevolg dat het over en weer geboden regent. Over wat er mag worden gezegd. Waar het mag worden gezegd. En wie het mag zeggen.
De Deense motie is er slechts het laatste en tot nog toe angstaanjagendste voorbeeld van.
Al even kwalijk is dat de motie is gebaseerd op een achterhaald beeld van wetenschap. In principe is het doel van wetenschap het vervangen van foute kennis door juiste. En dus dient wetenschap automatisch de emancipatie van de mens. Dat geldt voor natuurwetenschappen en menswetenschappen. Maar waar mensen het object van onderzoek zijn staan vaak de leugens van andere mensen hun emancipatie in de weg. Ontmaskering is dan het wapen waarmee de menswetenschapper de drager van de leugen bestrijdt en de emancipatie van de medemens dient. Menswetenschappen zijn dus nooit belangeloos. Ze zijn van vraagstelling tot conceptualisering, van data tot analyse, van conclusie tot oplossing doordesemd van belangen. En doen alsof dat niet zo is, alsof de menswetenschappen net als de natuurwetenschappen een object van onderzoek hebben dat niet kan lezen, niet terugpraat, niet terugmept, gaat dat echt niet veranderen.
En datzelfde geldt voor het opsluiten van menswetenschappers in de ivoren toren van de Engelstalige academische publicatiecultuur, zoals de Deense wet beoogt. In Denemarken zal na 1 juni 2021 nooit meer een John Maynard Keynes, een Hannah Arendt of een Martin Heidegger opstaan. Of om meer recente voorbeelden te geven: zal nooit meer een Thomas Piketty, een Mariana Mazzucato, een David Graeber of een Wolfgang Streeck geboren kunnen worden.
In een wereld waarin traditionele tegenmachten van parlement en media het door coalitiedwang en conformisme meer en meer laten afweten, is dat de nagel aan de doodskist van het publieke, democratische debat. Laat universiteiten eilanden van vrijdenken in een oceaan van groepsdenken zijn!
Daarom roep ik universiteitsbestuurders op pal te staan voor de academische vrijheid en de verwijderaars de deur te wijzen.
En doe ik een dringend appèl op mijn collega’s om de online petitie die Deense academici hebben opgesteld te tekenen.