Zijn naam klinkt als ‘Sam Lowry’, hoofdpersonage in Terry Gilliams anti-utopische Brazil (1985). Als doorsneemensen delen Sam en Theodore in deze verhalen de melancholie van het leven in een futuristische stad; beiden kampen met onbereikbare liefde, met vrouwen die niet bestaan. Dat maakt de vervreemding compleet.
Jonze’s nieuwe film Her is gesitueerd in een stad waarin de nabije toekomst werkelijkheid is geworden. De architectuur is dromerig, zoals een lift die inzittenden naar de top van een wolkenkrabber brengt terwijl op de achtergrond een bos met bomen voorbij flitst. Het licht is zacht, pastelkleuren overheersen in een gestileerde omgeving die bijna een narratief vormt waarin inwoners als Theodore (Joaquin Phoenix) leven. Hij werkt als schrijver bij een bedrijf waar mensen gepersonaliseerde brieven kunnen bestellen. Zo schrijft hij al jaren liefdesbrieven namens een stel dat voor hem inmiddels even echt als onecht is; hij kent hun karakter als geen ander, en toch heeft hij hen nog nooit ontmoet. Zijn eigen leven is een mislukking. Hij kampt met een echtscheiding die hij nog steeds niet kan afhandelen, misschien omdat hij nog verliefd is op haar, maar meer nog omdat hij verteerd wordt door spijt en melancholie. Denken en gevoel smelten samen. ‘Ik ben bang dat ik alles al heb gevoeld’, zegt hij, ‘en dat alles wat ik nu voel alleen maar een slap aftreksel daarvan is.’ Misschien bedoelt hij: wat ik denk en voel in de wereld van mijn verbeelding, waarin het verleden nog altijd het heden bepaalt, is interessanter dan datgene wat mogelijk is in de tastbare werkelijkheid.
Dan komt Samantha in zijn leven: een stem in een oortje, die van een nieuw besturingssysteem dat hij net als alle andere inwoners van de stad installeert. Het OS blijkt bijzonder: een A.I., een artificieel intelligent wezen dat in staat is te leren en derhalve te evolueren. Te groeien, bijna als een mens. De stem (Scarlett Johansson) klinkt verleidelijk, de stem toont empathie. En dat is vernietigend. En dus wordt Theodore Twombly net als Sam Lowry in Brazil verliefd op een gedroomde vrouw. De crisis is onafwendbaar.
Her, genomineerd voor een Oscar in de categorie beste film, is een prachtige verrassing, Jonze’s beste werk naast Jackass. Waar zijn films Being John Malkovich (1999), Adaptation (2002) en Where the Wild Things Are (2009) een zweem van pretentie hebben, daar ligt de grote waarde van Her in de ernst van de toon en de fusie tussen de futuristische setting en het innerlijke leven van Theodore. De liefde tussen mens en A.I. is uiteindelijk een detail, want deze liefde is in eerste instantie menselijk. Theodore en Samantha zeggen dingen tegen elkaar als ‘ik ben anders dan jij’ en ‘ik ben je bezit niet’ en, onvermijdelijk, ‘ik verlaat je’. Uiteindelijk is het probleem eveneens universeel: ze zien elkaar als figuren in een verhaal en wanneer het einde nadert weet de een dat hij of zij niet meer in het verhaal van de ander kan leven, terwijl de ander onherroepelijk gevangen is in het steeds en tegen beter weten in uitstellen van het einde, het bewust langzamer lezen van dat verhaal, omdat het zo mooi is.
Te zien vanaf 27 februari.
Beeld: Her (Warner Bros. Entertainment Inc.).