HET SPROOKJE VAN de Duitse seksuele hereniging ligt besloten in een brief van een doodgewone DDR-man aan Beate Uhse. Trots, bijna vertederd leest het boegbeeld van de West-Duitse erotische industrie er in 1990 voor de camera uit voor. De Muur is net gevallen. De Ossies vergapen zich aan de verworvenheden van het West-Duitse kapitalisme, niet op de laatste plaats aan de pornofilms, seksbladen en erotische speeltjes. ‘Ik heb uw pakket ontvangen en wil u daar hartelijk voor danken’, schrijft de Oost-Duitser. ‘Ons stonden van pure vreugde de tranen in de ogen.’ Graag zou hij vaker wat kopen, maar dat is lastig zolang er nog geen muntunie tussen Oost en West is. Zijn voorstel: in plaats van met harde D-Marken betaalt hij met verse, biologische asperges. Lachend neemt Uhse haar leesbril af en kijkt de camera in. ‘Daar zullen mijn medewerkers en ik met alle plezier gebruik van maken.’
Het Oost-Duitse enthousiasme was van korte duur. ‘Jongens uit het Westen kussen heel anders’, vertrouwde Miriam, het mooiste meisje van Oost-Berlijn in Thomas Brussigs roman Am kürzeren Ende der Sonnenallee, haar stille aanbidder Micha nog toe. Na de val van de Muur heeft die nieuwsgierigheid plaatsgemaakt voor ontnuchtering. In het Oosten zoenen de mannen lekkerder en zijn de meisjes mooier, zong Kai Niemann in zijn hit Im Osten uit 2001.
Een reeks wetenschappelijke studies naar de Duitse seksualiteit voor en rond de val van de Muur bevestigt Niemanns Ostalgie. De Oost-Duitsers deden het vaker, vroeger en beter. In 1980 had 38 procent van de DDR-burgers meer dan vier keer per week seks met hun partner, twee keer zo veel als West-Duitsers. Gemiddeld hadden DDR-burgers met zeventien jaar hun eerste seksuele ervaring. En zei in 1972 nog bijna de helft van de DDR-vrouwen nooit of zelden een orgasme te hebben, in de jaren tachtig was dat percentage gedaald tot slechts vijftien. Nog één opmerkelijk cijfer: in een nooit gepubliceerde enquête onder studenten in Leipzig begin jaren zeventig gaf bijna zeven procent openlijk toe ooit deelgenomen te hebben aan partnerruilfeesten.
De verschillen met het tot ver na de oorlog preutse West-Duitsland zijn overdonderend. De DDR was misschien niet ‘het betere Duitsland’, zoals de machthebbers tot het laatst toe volhielden, het was in elk geval het geilere Duitsland. Volgens de meest wilde berichten in de media zou zelfs de gemiddelde penislengte in de DDR groter zijn geweest dan in de kapitalistische Bondsrepubliek. Economisch en politiek liep de boeren- en arbeidersstaat eind jaren tachtig op zijn laatste benen. Maar ten minste op seksueel vlak was het reëel bestaande socialisme superieur aan het kapitalisme. Hoe is dat mogelijk?
In 1969, toen in het Westen de seksuele revolutie losbarstte, verscheen in de DDR een bescheiden boekje onder een al even bescheiden titel: Mann und Frau intim. Het boekje van seksuoloog Siegfried Schnabl zou uitgroeien tot de seksbijbel van Oost-Duitsland. Met achttien drukken en meer dan een miljoen verkochte exemplaren was het een absolute bestseller. Het zou naar verluidt ook een van de meest gejatte boeken in de socialistische heilstaat zijn.
Het boek leest anno 2009 nog steeds progressief, oprecht en vooral nuchter. Seks is fijn en belangrijk, is de boodschap. En met homoseksualiteit is volgens Schnabl niets mis – begin jaren zeventig een gedurfd standpunt in de DDR. De seksuoloog wist zijn uiterst moderne boodschap goed te verpakken. ‘Elke vijandigheid tegenover lust is het marxisme wezensvreemd’, zei hij in 1976 voor de DDR-televisie. Was het niet Lenin himself die tegenover de Duitse revolutionaire Clara Zetkin stelde dat we binnen het communisme geen ascese nastreven, maar levensvreugde, ook in het liefdesleven?
Mann und Frau intim lijkt bovenal de mannen wat bij te willen brengen. Vrouwen functioneren misschien anders, schrijft Schnabl keer op keer, maar ze vinden een orgasme op z’n tijd net zo goed prettig. De verschillende technieken om daartoe te komen worden in de laatste druk uit 1990 op een reeks foto’s gedemonstreerd door een man (met snor) en vrouw (met ‘vokuhila-kapsel’, vorne kurz, hinten lang). In het begeleidende commentaar somt Schnabl de voor- en nadelen kort op. Bij ‘op z’n hondjes’ heeft de man bijvoorbeeld ‘zijn handen vrij om de door deze houding voller lijkende borsten te liefkozen’. Daartegenover staan ‘ontbrekend oogcontact, geen stimulering van de clitoris; sommige vrouwen voelen hierbij geen psychische verbondenheid’.
Met zijn liberale houding liep Schnabl voor de troepen uit. Maar zijn landgenoten waren allerminst preuts. Natuurlijk zijn er ook andere verklaringen voor de grotere seksuele activiteit in het Oosten. Omdat de dictatuur de publieke ruimte beheerste, trokken de burgers zich terug in de private sfeer. In bed bijvoorbeeld. Seks bood in het toch wat saaie Oost-Duitsland bovendien net als alcohol makkelijk toegankelijk vermaak. Hetzelfde effect treedt op wanneer in New York een avond de elektriciteit uitvalt.
Dat alles was echter een gevolg van een losse seksuele moraal, niet de oorzaak ervan. De Oost-Duitse seksuele vrijzinnigheid lijkt meer het gevolg van een aantal positievere kanten van de DDR. In tegenstelling tot in West-Duitsland speelde de kerk er een onbetekenende rol. Ook de economie hielp een handje. In tegenstelling tot hun westerse zusters werden de Oost-Duitse vrouwen na de oorlog niet uit de fabrieken teruggedreven naar het aanrecht. In de DDR werkte ruim negentig procent van de vrouwen fulltime. Door hun economische onafhankelijkheid waren ze zelfstandiger en zelfbewuster – ook als het om seks ging.
Met name vanaf de jaren zeventig liep de DDR in haar seksuele politiek vóór op de BRD. Abortus was legaal, scheiden eenvoudig. De pil was gratis voor meisjes vanaf veertien jaar. In tegenstelling tot in West-Duitsland werd niet gesproken over de ‘anti-baby-pil’, maar over de ‘wenskindpil’. Op de Oost-Duitse staatstelevisie werd begin jaren zestig al gesproken over zelfbevrediging. Niet verbieden, was het advies, tenzij er sprake was van verslaving of het samen met anderen gebeurde. Dan kon het homoseksualiteit bevorderen, en dat was niet de bedoeling. In de jaren daarna wijzigde ook dat standpunt zich. Eerder dan West-Duitsland schafte de DDR-regering homovijandige wetgeving beetje bij beetje af. Wat overigens niet betekende dat homoseksuelen in het alledaagse leven veel ruimte kregen om zichzelf te zijn.

TOT ZO VER HET verleden. Twintig jaar na de val van de Muur heeft het verenigde Duitsland de DDR op het gebied van de emancipatie bijna ingehaald. Weliswaar blijft het aantal werkende vrouwen te laag, vooral op topposities, maar de kerk heeft sterk aan macht ingeboet, abortus is niet verboden en preutsheid lijkt iets van vroeger. Net als andere westerse landen beleeft Duitsland een permanente seksuele revolutie. Alles kan, alles mag. Alles moet, klagen sommigen zelfs.
En nog wil het met de seks niet zo goed lukken. Het niveau van de oude DDR wordt zowel in kwantitatief als in kwalitatief opzicht niet gehaald. Publicist en beroepsprovocateur Jürgen Elsässer spreekt in een variant op Marx van de ‘tendentiële daling van de orgasmevoet’ die gelijk op gaat met de daling van de winstvoet in het kapitalisme. Zijn conclusie is dan ook dat het seksuele succes van de DDR diepere wortels heeft dan de progressieve wetgeving, economische emancipatie en een losse moraal. ‘Niet de Oost-vrouw, maar het socialisme was geiler’, aldus Elsässer.
Een reeks deskundigen lijkt hem gelijk te geven. De westerse seksuele revolutie is overgenomen en verraden door de commercie. Die propageert competitiedwang: mooier zijn, groter zijn. Dagmar Herzog, die een seksuele geschiedenis van Duitsland in de twintigste eeuw schreef, spreekt in een documentaire over de vraag of ‘het Oosten anders liefhad’ over de druk om sneller en beter klaar te komen dan de rest. ‘Andere mensen hebben betere seks dan ik’, is volgens Herzog de angst die de westerse consument wordt opgedrongen. De prestatiemaatschappij breidt zich uit tot voorbij de slaapkamerdeur.
Zo niet in de socialistische DDR. Daar vond volgens Herzog geen seksuele revolutie plaats, maar een ‘geleidelijke evolutie’. In plaats van een hoop heisa te maken over seks déden de Oost-Duitsers het gewoon.
Het geheim van het socialisme? Het doorslaggevende verschil was dat het ontbrak aan een commerciële seksuele beeldcultuur. Pornografie was in Oost-Duitsland verboden, prostitutie werd hoogstens gedoogd. Om een erotisch verhaal te lezen of een artistieke naaktfoto te zien, konden DDR-burgers slechts terecht bij het literaire tijdschrift Das Magazin, dat aan de vooravond van de val van de Muur niet voor niets een oplage van meer dan een half miljoen had. In de jaren tachtig begonnen amateurs bij gebrek aan beter zelf seksfilmpjes te maken.
Hun seksuele referentiekader konden de Oost-Duitsers daar niet aan ontlenen. Hoe een lichaam eruit hoorde te zien, werd minder bepaald door topmodellen en pornosterren dan door het massaal beleden nudisme van de Freikörperkultur. Volgens seksuoloog Kurt Starke was seks in de DDR veel minder aanwezig in de publieke ruimte. Maar er werd onderling des te meer en des te opener over gesproken. Dat realisme had volgens hem positieve consequenties. In het Oosten heerste volgens Starke in tegenstelling tot het Westen geen ‘orgasmecultus’.

INMIDDELS HEERST OOK in Oost-Duitsland het westerse, postindustriële kapitalisme. Binnen dat systeem mag volgens Starke een orgasmecultus heersen, het alledaagse leven wordt eerder gekenmerkt door een ‘precoïtale’ toestand. Met grote billboards, in etalages, op televisie en op internet worden de zinnen voortdurend opgezweept. Het seksuele lawaai neemt oorverdovende vormen aan. Maar bevrediging blijft uit – en niet alleen in de zwartgallige romans van een Michel Houellebecq. Impotentie wordt volgens deskundigen een steeds groter probleem.
Zo kon het gebeuren dat de Duitse seksuele hereniging voor de Ossies verliep als een eerste huwelijksnacht. Jaren hadden ze ernaar uitgekeken, de verwachtingen waren hooggespannen. Toen het zo ver was overheerste de teleurstelling. De seksuele arbeidsdeling die pornofilms en seksbladen introduceerden, tussen de professionele producenten en de gewone consument die toe mag kijken, was niet zo bevredigend als het zélf doen.
Het is het trieste voorlopige einde van het zo mooi begonnen sprookje van de seksuele hereniging. Vroeg of laat zullen onder invloed van de omringende maatschappij de Oost-Duitsers net zo weinig en net zulke slechte seks hebben als de West-Duitsers. Daar helpen ook de speeltjes van Beate Uhse niet. Zo ver is het voorlopig gelukkig nog niet. In een studie uit 2005 bleek dat Ossies nog steeds meer plezier beleven aan seks dan Wessies, al nemen de verschillen af. Het bed blijkt het laatste bastion van het DDR-socialisme. Erich Honecker draait zich om in zijn graf.