Vuur in de pen

Op 11 augustus 2020 deed het Indiase hooggerechtshof een uitspraak waarmee een stap werd gezet naar meer gelijkheid tussen mannen en vrouwen in het land. Tot die tijd bestonden er verschillen in erfrecht tussen zonen en dochters, vastgelegd in de zogeheten Hindoe-erfopvolgingswet uit 1956. Die wet, een product van het socialistische India van na de onafhankelijkheid, maakte weliswaar een einde aan de rechteloosheid van vrouwen in erfkwesties, maar stond nog altijd toe dat zonen een grotere aanspraak op een erfenis hadden dan dochters. In 2005 werd die status gelijkgetrokken, maar alleen voor erfenissen van na dat jaar. In 2020 zette het hooggerechtshof een laatste stap. Dochters konden vanaf dat moment ook aanspraak maken op een erfdeel dat eerder enkel aan hun broers was toegekend.

Op papier was het vonnis een middel voor vrouwen om makkelijker eigendom te vergaren in een samenleving waarin ze dat traditioneel onthouden wordt, maar de ontvangst was voorzichtig. Khabar Lahariya, het nieuwsmedium dat het onderwerp is van de bekroonde documentaire Writing with Fire, liet verschillende vrouwen aan het woord die vertelden dat ze geen gebruik wilden maken van hun nieuw verworven rechten. Ze zochten liever geen conflict met hun broers over het bezit van overleden ouders. ‘De conditionering zit er diep in’, becommentarieerde Khabar Lahariya, ‘de verantwoordelijkheid om goede familiebanden in stand te houden komt altijd op de dochters neer.’

Deze verslaggeving was typerend voor Khabar Lahariya, ‘Nieuwe Golf’, dat in 2002 begon als krant gerund door vrouwen uit de Dalit-kaste, de laagst geplaatsten in India’s hardnekkige sociaal-religieuze hiërarchie. Al meer dan twintig jaar verzamelen de journalisten van Khabar Lahariya kleine verhalen met grote betekenis, veelal van het platteland van India, en meestal met een feministische inslag. Aanvankelijk gebeurde dat met gedrukte krantjes, in het Hindi of Bundeli, een taal die wordt gesproken in Centraal-India.

In 2019, in de opmaat naar een nieuwe ronde landelijke verkiezingen in India, maakte Khabar Lahariya een omslag naar digitaal. Dit was het moment waarop de documentairemakers Rintu Thomas en Sushmit Ghosh hun camera richtten op het blad, dat al gauw geen blad meer was maar een YouTube-kanaal dat grote delen van India bereikt. Voor veel van de vrouwen van Khabar Lahariya was het de eerste keer dat ze een smartphone in handen kregen. Het bleek niet alleen een manier om misstanden snel aan de kaak te stellen, maar ook een instrument om respect af te dwingen. De neerbuigende mannen bij wie de verslaggevers van Khabar Lahariya verhaal haalden bleken een stuk wankeler als ze werden vastgelegd op bewegend beeld.

Writing with Fire laat ook zien dat de korte video’s waarin dorpsbewoners hun verhaal doen werken als instrument om veranderingen voor elkaar te krijgen. Plattelandsgemeenschappen die droog zijn gevallen omdat hun irrigatiekanalen zijn afgesloten krijgen water nadat Khabar Lahariya er verslag van heeft gedaan. Verkrachtingen waar de agenten eerst hun schouders over ophaalden werden vervolgd nadat Meera Devi, de veteraan van Khabar Lahariya, zich met vragen meldde op het politiebureau.

Meera Devi is het ultieme voorbeeld van iemand met vuur in de pen en een hoofdrolspeler die Writing with Fire een bijzondere documentaire maakt. Ze trouwde op veertienjarige leeftijd en deed drie studies terwijl ze kinderen opvoedde. Ze schilt thuis gehurkt de aardappels, na een dag waarin ze haar collega-journalisten uitlegt hoe ze een filmpje moeten opnemen en ze nieuwe verhalen voor Khabar Lahariya uitzet. Hoezeer journalistiek bedreven door Dalit-vrouwen in India tegen de stroom in roeit, wordt duidelijk als de man van Meera Devi om commentaar wordt gevraagd. ‘Ze zijn gedoemd te falen’, zegt hij. Omdat ze het zullen afleggen tegen ‘grote mediaconglomeraten’.

Het punt dat Writing with Fire op subtiele wijze maakt is dat juist de grote mediaconglomeraten falen in India, in ieder geval gemeten naar wat je van journalistiek mag verwachten. Een van India’s meest tragische ontwikkelingen van het afgelopen decennium is dat het land een rijke, pluralistische nieuwscultuur is kwijtgeraakt. Daarvoor in de plaats zijn bedrijven gekomen die zich gedragen als brave vertolker van het hindoe-nationalisme van premier Narendra Modi, dat voor een belangrijk deel draait om het aanwijzen van vermeende vijanden van India die zich schuldig zouden maken aan ‘landverraad’.

Inmiddels geldt Modi’s India, op plek 142 van 180 in de persvrijheidsindex van Reporters Without Borders, als een van de gevaarlijkste landen voor journalisten. De onafhankelijke pers werkt onder een schaduw van doodsbedreigingen en moordaanslagen. Opkopen, personeel ontslaan en getrouwen neerzetten is een strategie waarmee aan de macht gelieerde mediabedrijven dissidente geluiden uitbannen. Dat een klein nieuwsorgaan, gerund door journalisten die ook nog eens de obstakels van kaste en geslacht moeten overwinnen, kan bloeien, biedt hoop.