Dat blijkt uit een recent verschenen interne evaluatie. Vooral over het verdwijnen van de machtige ‘partijbaronnen’ (de voorzitters van de kamercentrales) is veel onvrede. Deze achttien gewesten verdwenen. Zes regiobesturen (en een internationaal bestuur) bleven over. Limburg, Brabant en Zeeland werden bijvoorbeeld plots één club.
‘De signalen vanuit de regio’s zijn verontrustend’, schrijft commissaris van de koning Arno Brok (Friesland). De VVD’er werd door het hoofdbestuur gevraagd ‘een korte schouw’ te maken over de hervormingen, ‘Uiteindelijk is dat een breder verhaal geworden.’ Er zijn natuurlijk verschillen, benadrukt hij. Maar algemeen schetst hij dat leden ‘geen nestgeur’ ervaren en de nieuwe regiobesturen onzichtbaar vinden.
Brok adviseert snel te veranderen. ‘Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.’ Hij stelt voor om twaalf provinciale netwerken te installeren.
De nieuwe VVD-voorzitter Christianne van der Wal hoopt in april of mei een oplossing te kunnen presenteren. Maar deze moet, benadrukt ze, vanuit de partij zelf komen. ‘Ik wil niet vanuit de top weer een nieuwe structuur opleggen. Top-down zaken regelen is sowieso niet mijn leiderschapsstijl. Ik wil dit echt stap voor stap met de leden doen.’
Onder Keizer is steeds meer macht naar de top in Den Haag gegaan. De leden vragen volgens Brok nu vooral om een ‘niet-hiërarchische wijze van sturing’. Voor de evaluatie ging hij het land door en sprak met tientallen leden. Ook werden enquêtes afgenomen. De evaluatie is net naar de leden gestuurd, en na een verzoek kreeg De Groene deze van het partijbureau.
Opvallend is dat veel afdelingen tijdens de reorganisatie druk ervoeren vanuit de top. Naast dat de achttien kamercentrales verdwenen, bleven er 175 van de 371 lokale afdelingen over. Ze werden vaak verplicht tot samenvoegen. ‘Bij de gesprekken komt naar voren dat nogal wat afdelingen dwang hebben ervaren en liever de zachte hand hadden willen zien.’
In De Groene hebben prominente VVD’ers forse kritiek op de herstructurering (‘ik snap niet waarom dat verzonnen is’), maar vooral ook op het gebrek aan debat binnen de partij. ‘De partijtop zou af en toe eens in de spiegel moeten kijken en intern wat meer tegenspraak moeten organiseren. Dat is nooit makkelijk, maar het móet nu echt gebeuren’, zegt Johan Remkes oud-minister en oud-commissaris van de Koning. Erelid Hans Wiegel: ‘Nu komt alles uit de top en die vindt het vervelend als er iets gebeurt. Daar wordt dan maar niet over gesproken.’ Vrij vertaald: al het debat wordt in de kiem gesmoord. ‘Die tendens is echt niet goed. Sta open voor andere geluiden.’
De VVD heeft de meeste Tweede Kamerzetels (33), maar is met 25 duizend leden de achtste partij van Nederland, in 2015 hadden de liberalen bijna 31 duizend leden. Het CDA, de PvdA en SP staan in de top drie, gevolgd door het Forum voor Democratie met ruim 30 duizend leden. Dat blijkt uit cijfers van Documentatiecentrum Nederlandse Politieke Partijen (DNPP) van de Rijksuniversiteit Groningen.
Door het ledenverlies lopen de contributie-inkomsten ook fors terug: van 2,1 miljoen euro in 2014 naar 1,6 miljoen. ‘Wachten op meer fondsenwerving of het moment dat er veel nieuwe leden bijkomen, kan niet meer’, schrijft Brok. Hij stelt daarom een vrijwillige afdrachtregeling voor van 1000 euro per jaar. ‘Mocht na twee jaar vrijwilligheid geen stijgende lijn waarneembaar zijn, dan kan alsnog over gegaan worden tot een verplichte afdracht die ook bij andere partijen van toepassing is.’ De SP, PvdA en GroenLinks kennen een verplichte afdracht.
Woensdag 6 maart in De Groene: hoe het debat binnen de VVD verstomde.