Het argument was in de debatten over de kabinetsformatie nog niet eerder gebruikt. Daarom spitsten mijn oren zich toen vvd-leider Mark Rutte er vorige week mee kwam tijdens het debat over het eindverslag van informateur Mariëtte Hamer. Daarvoor had Rutte al duidelijk gemaakt niet te willen regeren met zowel pvda als GroenLinks, omdat deze samen getalsmatig niet nodig zijn als naast vvd en D66 ook het cda aansluit; hij vindt die twee partijen die elkaar in de formatie vast willen houden een te groot links blok.
Maar ineens kwam de vvd-leider dus met een extra argument. Als pvda én GroenLinks deel zouden uitmaken van een nieuw, vijf partijen tellend kabinet, dan kan de nieuwe regering het debat alleen nog maar voeren met oppositiepartijen op de linker- en rechterflank, niet meer met een middenpartij die ook in de oppositie zit.
Vraag is nu natuurlijk of dit argument er door de vvd bij de haren bij is gesleept om hun blokkade van het linkse blok meer diepgang te geven of dat er ook wat voor valt te zeggen. Voor wie eenduidigheid wil: die moet ik teleurstellen. Want ik vrees dat het van twee walletjes eten is van de liberalen.
In de heftige periode kort na de verkiezingen kwam de Tweede Kamer tot de conclusie dat er meer tegenmacht tegenover de macht van het kabinet moet worden gezet. Door de Kamer zelf. Oftewel, er moet meer dualisme komen. Rutte’s nieuwste argument om niet met het gehele midden te willen regeren, lijkt daar een invulling van.
Op de blog StukRoodVlees vind ik een artikel van de politicoloog Simon Otjes van begin vorige maand waarin hij uitlegt dat begin jaren zestig de pvda’er Ed van Thijn het regeren door het midden, met altijd wel een partij die ook al in de vorige regering zat, de waaierdemocratie noemde. Mooi woord. Zeker nu die waaier door de steeds kleiner wordende ‘grote’ fracties noodzakelijker wijs breder is geworden als je nog een meerderheidskabinet wilt hebben. En met eventueel GroenLinks erbij zou die waaier ook kleurrijker worden. Want Rutte ziet GroenLinks inmiddels dan wel als een middenpartij, maar een deel van zijn achterban vindt die partij nog te links. En meegeregeerd heeft GroenLinks ook nog nooit.
Maar dát GroenLinks inmiddels als een middenpartij wordt gezien, is mede het gevolg van waar Van Thijn zo’n zestig jaar geleden al voor waarschuwde. Dat als je steeds maar door het midden regeert onvrede over het gevoerde beleid terechtkomt bij de flanken. Dat holt dat midden uit. Bovendien zien we de laatste jaren dat de flanken ook steeds extremer worden. Daarbij vergeleken is GroenLinks inderdaad een middenpartij: constructief en niet tegen om het tegen zijn, en met meerdere doelen voor ogen, niet slechts hamerend op één onderwerp.
Als de waaierdemocratie leidt tot meer en extremere flankpartijen, dan lijkt Rutte’s argument om niet met beide linkse partijen te gaan regeren valide. Daar zijn echter wel een tweetal argumenten tegenin te brengen. Het eerste heeft een politiek gekleurd tintje. Als de vvd zo graag een middenpartij in de oppositie ziet, waarom dan deze keer niet het cda passeren, bestuurderspartij bij uitstek? Iets wat je dus van GroenLinks niet kunt zeggen. Bovendien zijn de christen-democraten op dit moment vooral met zichzelf bezig als gevolg van de harde woorden van het ziek thuis zittende Kamerlid Pieter Omtzigt, die zijn lidmaatschap heeft opgezet, maar zijn Kamerzetel wil behouden. Het interne partijgedoe bij het cda zou de stabiliteit van een nieuw kabinet immers kunnen ondermijnen.
Het andere argument tegen Rutte’s nieuwste reden om het linkse blok te willen splijten, is dat dualisme vanuit de Kamer niet alleen van de oppositie zou moeten komen. Want dan heb je bij een meerderheidskabinet waarin de coalitiepartijen elkaar vasthouden de facto toch monisme. Er is pas sprake van waarlijke tegenmacht als ook de regeringspartijen zich durven te keren tegen voorgenomen kabinetsbeleid en – indachtig de toeslagenaffaire – eveneens kritisch durven te zijn over de uitvoering van reeds ingevoerd beleid.
En dat was toch wat de gehele Tweede Kamer – van de linkerflank, het midden, tot de rechterflank – had gezegd te willen toen de allereerste informatiepoging ontplofte na de zichtbaar geworden notitie ‘Positie Omtzigt, functie elders’? Dat was toch ook de reden dat er een regeerakkoord op hoofdlijnen en geen dichtgetimmerd regeerakkoord moest komen? Met zijn nieuwste argument tegen het linkse blok lijkt Rutte dat ook door hem onderschreven streven niet meer zo scherp in het vizier te hebben.
Door de blokkade van de vvd tegen links, van D66 tegen de ChristenUnie en de weigering van die laatste om te onderhandelen voordat een kabinetsformatie met het linkse blok is mislukt, was de laatste optie van informateur Hamer vvd en D66 aan het werk te zetten. Nu maar kijken of die samen een soort proeve van een regeerakkoord kunnen schrijven, waar andere partijen op kunnen intekenen zoals dat nu heet, hoewel niemand precies weet wat een proeve eigenlijk inhoudt. Het is vooral kopen van tijd, in de hoop dat tijd het verzet van deze of gene partij kan breken of partijen van elkaar kan losweken.
Welke waaier van kleuren een nieuwe coalitie zal hebben, weten we voorlopig niet. Maar Van Thijns waarschuwing indachtig hoop ik niet een te breed palet. Maar vooral ook dat die waaier flink blijft wapperen en zich niet sluit na de bordesscène.