Afgelopen week steunde een meerderheid van de Tweede Kamer een motie van Forum voor Democratie – toen nog niet uiteengevallen – die stelt dat Nederland zich in Brussel hard moet maken om het redden van mensenlevens op de Middellandse Zee strafbaar te stellen. Dat de pvv stemde voor deze motie van de partij van Thierry Baudet en Annabel Nanninga – die het in dit kader eerder had over ‘dobbernegers’ – is niet verbazingwekkend. Maar ook de sgp en de voltallige vvd- en cda-fractie deden dat. Het ‘midden’, het salonfähige deel van de Nederlandse samenleving, vindt dat mensen die op zee schipbreuk lijden – althans als het gaat om Afrikanen, Syriërs, Algerijnen, Jemenieten of andere mensen van buiten de Europese grens – niet gered mogen worden.
Onlangs werd Bente Becker, vvd-woordvoerder in de Tweede Kamer voor migratie, integratie en asiel, geïnterviewd in de NRC over het nieuwe vvd-verkiezingsprogramma. Daarin maakt de partij duidelijk nog strenger te willen worden ten aanzien van vluchtelingen. ‘Het gaat mij er niet om dat het rechts is, ik noem het realistisch’, verklaarde Becker. De vvd wil bijvoorbeeld speciale ‘integratielocaties’ oprichten. Aparte instellingen voor vluchtelingen met een status, maar die nog niet genoeg zijn geïntegreerd; je moet eerst ‘je best doen’ voordat je mee mag doen. ‘We redeneren nu heel erg vanuit die mensen (sic)’, zei het Kamerlid. ‘Maar ik redeneer graag vanuit de samenleving.’
Die laatste zin bleef de hele week door mijn hoofd spoken. ‘We weten dat in veel gemeenten mensen lang op de wachtlijst staan voor een sociale huurwoning’, verklaarde Becker hierover. ‘En dan krijgt iemand uit een asielzoekerscentrum voorrang.’ Dit is niet alleen feitelijk onjuist – al sinds 1 juli 2017 krijgen vergunninghouders niet meer automatisch voorrang bij de toewijzing van sociale huurwoningen – maar er is nog iets.
Afgelopen zomer, op dinsdag 28 juli, pleegde Ali Ghezawi, een veertienjarige Syrische jongen, zelfmoord in het azc in Gilze. Het was het treurige einde van een negen jaar lange vlucht die begon in de door oorlog verwoeste stad Daraa. Het gezin had eerder in Spanje een verblijfsvergunning gekregen, maar omdat ze daar in een onleefbare situatie zaten, waren ze naar Nederland gegaan. Hier mochten ze niet blijven omdat ze daar al een status hadden. Terug in Spanje, waar ze op straat leefden, bleken hun papieren niet meer geldig. Ze gingen weer naar Nederland. Ali voelde zich hier veilig, wilde hartchirurg worden en leerde snel de taal. Maar ook kampte hij met psychische problemen. In 2019 probeerde Ali zich voor de eerste keer van het leven te beroven. Gesprekken met de geestelijke gezondheidszorg volgden. Toen hij deze zomer hoorde dat ze weer terug naar Spanje moesten, ging het mis. Na zijn zelfmoord mocht het gezin alsnog blijven.
Voor kwetsbare mensen als Ali is steeds minder oog in het Nederlandse asielbeleid. Dat blijkt ook uit het tragische verhaal van de 34-jarige Mohammed Abdulrahman uit Jemen. Ook hij deed een poging tot zelfdoding. Nederland vindt dat hij terug moet naar Griekenland waar hij zware trauma’s opliep. Voorheen kon in schrijnende gevallen de discretionaire bevoegdheid van de staatssecretaris van Justitie en Veiligheid uitkomst bieden, schrijft Tjitske Lingsma in haar artikel. Maar in mei 2019 werd dit afgeschaft – als vvd-uitruil voor het kinderpardon. Sindsdien is het aantal verleende vergunningen op grond van een schrijnende situatie gedaald naar vier; in 2018 verleende de staatssecretaris nog in tachtig gevallen een verblijfsstatus.
vvd-Kamerlid Bente Becker doet het voorkomen dat ‘redeneren vanuit vluchtelingen’ haaks staat op ‘redeneren vanuit de samenleving’. Alsof het een logische tegenstelling is. Maar het staat niet los van elkaar. De wijze waarop een samenleving omgaat met kwetsbare mensen slaat terug op de samenleving zelf. Een samenleving waaruit de barmhartigheid is verdwenen, die mensen op zee wil laten verdrinken, die kwetsbare mensen niet wil helpen verhardt. Ook naar de eigen burgers.