Sinds de Provinciale Staten kon je het overal in coalitiekringen horen: er zijn drie fronten die het kabinet bedreigen. Thema’s waarop de partijen van de regeringsmacht er met elkaar uit moeten komen willen ze een val voorkomen. In willekeurige volgorde: klimaat, migratie en stikstof.
Overigens hoorde je die analyse steevast gevolgd door het machtscynisme dat ‘een val’ voorlopig voor niemand opportuun is – electoraal gezien staan de coalitiepartijen er beroerd voor. Maar mocht er een kabinetsscheur nodig zijn dan doen partijen dat het liefste op ‘hun eigen thema’. Dan zou het cda bijvoorbeeld de boel laten klappen op landbouw, D66 op klimaat en de vvd op migratie.
De tussenstand? Slag één lijkt gestreden. Klimaatminister Rob Jetten presenteerde na vijf weken van onderhandelingen 120 maatregelen die de klimaatdoelen dichterbij brengen. ‘Als kabinet hebben we gezocht naar een goede balans’, zei Jetten. ‘Met vier coalitiefracties en vier politieke kleuren heb je daar verschillende keuzes in.’ Dat bleek. Hij had daar tot diep in de nacht voor moeten onderhandelen.
Dat was weken eerder begonnen met een fors ‘openingsbod’ van Jetten zelf: er zat een hogere vliegtaks in, hogere aanschafkosten voor autobezitters en de verplichting voor huiseigenaren om binnen twee jaar na verhuizing hun energielabel omhoog te krikken. Vooral voor de vvd was dat de hel, die wilde de automobilist en de huiseigenaar sparen. Daar hoort aantasting van het eigendomsrecht én je vergaand bemoeien met burgers niet bij.
Opvallend is dat de vvd en het cda in de allerlaatste dagen het afschaffen van ‘fossiele subsidies’ wilden voorkomen of vertragen. Jetten had voorgesteld om in 2025 een streep te zetten door een belastingvrijstelling voor het gebruik van kolen voor bijvoorbeeld staalproductie (denk vooral aan Tata Steel). Ook wilde hij een belastingvrijstelling afschaffen voor ‘non-energetisch’ gebruik van energie, bijvoorbeeld wanneer je aardgas gebruikt om kunstmest te maken (denk aan kunstmestfabrikant Yara). Die eerste subsidie wordt nu pas drie jaar later afgeschaft, het gesprek over de tweede is uitgesteld tot de onderhandelingen voorafgaand aan Prinsjesdag.
Het versneld afschaffen van fossiele subsidies kan bedrijven die nu op de drempel van vergroenen staan de grens over jagen, zeggen ze bij de vvd en het cda. De botsing die zich binnen de coalitie voltrekt is een klassieke als het gaat om klimaatpolitiek: de progressieve vleugel in het kabinet wil de wereld van morgen uittekenen en daarbij voor lief nemen dat niet elk bedrijf dat meemaakt; de conservatieve kant wil de wereld van gisteren meenemen naar morgen. Dit is ook het meningsverschil tussen Rob Jetten (klimaat) en Micky Adriaansens (verduurzaming industrie). Hij wil tempo maken, zij wil geen bedrijven ‘wegpesten’.
Ingewikkelder wordt het op de andere fronten: stikstof en migratie. Het cda wil morrelen aan de stikstofafspraken in het coalitieakkoord, maar wil pas verduidelijken wat dat precies betekent als de formaties in de provincie zijn afgerond en het landbouwakkoord er ligt. De hoop dat de polder en andere overheden oplossen wat Den Haag niet meer lukt, vertraagt inmiddels het stikstoffonds van 24 miljard dat lucht zou moeten brengen in een loodzwaar dossier.
En migratie? Dat lijkt de ware frontale botsing te worden. Binnen het kabinet is een plukje bewindspersonen al maanden aan het praten over migratiebeleid, maar zonder resultaat. Ondertussen nemen instroomprognoses toe en klagen gemeenten dat zij het niet meer kunnen oplossen deze zomer.
Toch is er een belangrijke reden om het nog even vol te houden met elkaar. De twee gigantische fondsen die dit kabinet heeft beloofd voor klimaat (35 miljard) en stikstof (24) miljard) zijn in geval van dat eerste fonds al bijna volledig verdeeld – maar bestaan formeel nog niet eens. Ze moeten nog worden opgericht. Alleen dat al lijkt een reden voor dit kabinet om nog even door te regeren. Als ze die fondsen door het parlement loodsen is er wellicht nog hoop om een stukje over het eigen graf heen te regeren.
