De Britse klimaatwetenschapper Ed Hawkins zegt het mooi en duidelijk. ‘Onzekerheid is fundamenteel voor de wetenschap – en betekent iets anders dan in het dagelijks leven. Voor het gewone publiek kun je onzekerheid ook vertalen naar wat we juist wél weten.’
Ik las het citaat in de NRC op de dag dat coalitiepartijen vvd en cda tijdens het debat over de begroting van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit bewust wantrouwen zaaiden over de betrouwbaarheid van de cijfers van het rivm, over de uitstoot van stikstof. Indachtig de uitspraak van Hawkins is het antwoord op dat wantrouwen: als we de inherente onzekerheid van de wetenschap incalculeren, dan nóg weten we dat de uitstoot van stikstof, door met name de veehouderij, in Nederland hoog is én belastend voor de natuur. Zeker nu er recentere, nog alarmerender cijfers zijn verschenen van Wageningen Environmental Research.
Wantrouwen zaaien over de wetenschap is niet nieuw, ook niet als dat door politici wordt gedaan. Maar daar kun je niet schouderophalend aan voorbij gaan. Helemaal niet in een tijd dat complottheorieën hoogtij vieren.
De vraag is waarom de Landbouw-woordvoerders van de twee grootste regeringspartijen, vvd-Kamerlid Helma Lodders en cda-collega Jaco Geurts, grijpen naar het wapen van wantrouwen zaaien. Waarom voeden ze de boeren daarmee? Het antwoord daarop is even simpel als toch altijd weer onthutsend. Bij het cda zijn ze regelrecht in paniek. De cda-achterban telt van oudsher nogal wat boeren, maar dat aantal slinkt dezer dagen. Het zou opzeggingen regenen.
Boze boeren pikken het niet langer dat zij de schuld krijgen van het stikstofprobleem, ze overwegen een eigen partij op te richten en een militante groep boeren dreigt het Binnenhof te bezetten. Maar in plaats van hun achterban mee te nemen in de transitie naar een veehouderij die minder belastend is voor de natuur, zet het cda de hakken in het zand en zaait wantrouwen tegen de wetenschap. Voor het eigen hachje.
Dat de boeren boos zijn, heeft inmiddels een aantal provinciebesturen doen zwichten het onderling afgesproken stikstofbeleid in de koelkast te zetten. De boosheid waarvoor die besturen terugdeinsden wordt mede gevoed door die andere onzekerheid waar wetenschapper Hawkins het over heeft, de onzekerheid in het dagelijks leven. Het beperken van de stikstofuitstoot en de gevolgen voor met name de veehouderij raken de fundamentele bestaanszekerheid van de boeren. Die onzekerheid verdient aandacht, behoeft uitleg over wat hen te wachten staat, overheidsgeld en compassie, maar is niet gediend met het zaaien van twijfels over de cijfers van het rivm.
Ook zouden de boeren er baat bij hebben als de vvd zich harder uitsprak over de maximumsnelheid op de wegen en vliegveld Lelystad niet laat opengaan. Wel meehuilen met de boeren, maar automobilisten zo veel mogelijk ontzien, doen de liberalen eveneens uit eigenbelang. Kom je aan de auto, dan kom je aan de vvd. Maar ook al is de veehouderij een grotere stikstofvervuiler dan de auto, de boosheid van de boeren dat vooral zij de ‘schuld’ krijgen, wordt door deze opstelling van de vvd wel groter. Het voedt het idee bij de boeren dat de stikstofproblematiek een gevecht is van de Randstad tegen de Regio. Van ‘zij’ tegen ‘ons’. Dat ‘zij’ wel hard mogen blijven rijden en vaak mogen blijven vliegen, maar dat ‘wij’ ons hele bestaan moeten omgooien.
Het wantrouwen van de twee coalitiepartijen tegen de cijfers van het rivm heeft ook het onderlinge wantrouwen binnen de regeringspartijen vvd, cda, D66 en ChristenUnie verder gevoed. De interne verhoudingen zijn niet best. Het regent verwijten. D66-Kamerlid Tjeerd de Groot is het mikpunt. Zijn vvd- en cda-collega’s zijn boos om zijn uitspraken over de halvering van de veestapel. De ogen van cda-Kamerlid Geurts spuwden vuur toen De Groot afgelopen week ook nog eens vroeg om een verbod op drijfmest.
Inmiddels zijn de provincies onderling verdeeld, ruziën de coalitiepartijen met elkaar en zitten ook de boeren niet op een lijn. Een puinhoop die het er voor landbouwminister Carola Schouten niet makkelijker op maakt.
Wat achter die chaos opvalt, is dat veel boeren niet goed op het netvlies hebben wat de stikstofmaatregelen inhouden. Velen denken dat iedere boer de helft van zijn veestapel moet saneren. Dat is niet zo. In plaats van wantrouwen te zaaien, zou het vvd en cda sieren als ze eerlijk uitleggen wat de minister van plan is en wat er al op stapel staat, nota bene met hun instemming. Nu leiderschap tonen zou ook voor henzelf geen overbodige luxe zijn. Het stikstofprobleem gaat niet vanzelf weg. Het is er gewoon nog, ook als het tot een kabinetscrisis komt.
Het voeden van de boosheid van de boeren kan bovendien als een boemerang in het gezicht van de coalitiepartijen terugslaan. Boze boeren, verenigd in het Farmers Defence Force, hebben acties aangekondigd, zoals het bezetten van het Binnenhof. Als de boeren daar zonder toestemming mee doorgaan, kan de overheid dat niet laten passeren. Hoe gaat het publiek reageren als er dan geweld wordt gebruikt door de overheid? Of als omgekeerd de boeren zelf geweld gebruiken? Wie wantrouwen zaait, zal storm oogsten.
Maar bovenal, de bestaansonzekerheid van de boeren is er niet mee geholpen. Voor die onzekerheid moet oog zijn, maar dat is iets totaal anders dan de inherente onzekerheid van de wetenschap bewust misbruiken. Zogenaamd om de boeren te steunen.