Zes jaar geleden, een paar maanden na het begin van zijn presidentschap, begon de Amerikaanse president Barack Obama aan een ongekend nederige toer door de wereld.
‘Amerika heeft arrogantie getoond, is afwijzend geweest, en zelfs minachtend’, zei hij, tot horror van de Republikeinen, in Frankrijk. ‘Soms hebben we onze wil opgedrongen’, zei hij in Trinidad. ‘Ik hoop dat we een herstel van Amerika’s aanzien in de wereld zullen zien’, zei hij in Groot-Brittannië. Enzovoort, enzoverder. En Obama was niet alleen nederig. Hij kondigde ook een aantal fundamentele wijzigingen aan in het Amerikaanse buitenlandse beleid. Een vertrek van de ‘holle retoriek’ van zijn voorganger in het Witte Huis. Een ‘nieuw begin’ van de VS in de moslimwereld. Een ‘reset’ van de relatie met Moskou. Een start van ‘een kernwapenvrije wereld’.
De werkelijkheid ziet er anno 2015 heel anders uit, zeker wat Rusland en die kernwapens betreft. De VS beschuldigden deze maand Rusland van het breken van een kernwapenakkoord in Europa en kondigden vorige week aan om tanks, troepen en militair materieel te plaatsen in Oost-Europa. Prompt noemde een Russische generaal dat de ‘agressiefste stap sinds de Koude Oorlog’ en kondigde Poetin aan dat Rusland nieuwe kernraketten gaat bijplanten. En ondertussen zweven proefballonnetjes over nieuwe Amerikaanse kernraketten in Europa de media in, worden er weer Russische straaljagers uit het luchtruim verjaagd en onderzeeërs van de kusten, en presenteerde de Navo deze week haar splinternieuwe anti-Russische Rapid Reaction Force.
De meest gehoorde reacties liggen in de richting van been there, done that: nucleair wapengekletter, net als toen. Dat is helaas niet helemaal waar. Sommige kernwapenexperts concluderen uit Poetins uitspraken en acties dat hij er een lagere ‘atoomdrempel’ op nahoudt dan de leiders van de Sovjet-Unie. Zo zei Poetin in een tv-interview dat hij voor de Russische invasie van de Krim, vorig jaar, Ruslands atoomarsenaal op alert had gezet – een stap die tijdens de Koude Oorlog waarschijnlijk zeer onverantwoord was gevonden. Ook de drempel voor nucleaire bedreigingen lijkt in Moskou ongekend laag. ‘Leden van de Russische regering strooien ze heel casual rond’, stelt bijvoorbeeld de neutrale Federation of American Scientists (FAS).
Ook Poetin zelf slaat een andere toon aan dan het Kremlin vroeger. ‘De hele insteek dat “je niet wilt testen hoe ver we durven gaan” – dat was nooit deel van de sovjetpropaganda’, zei de Russische wapenexpert Pavel Podvig eerder dit jaar in de (rechtse) Wall Street Journal. ‘De sovjetpropaganda was “als je ons aanvalt, staan we klaar”, maar nooit “kom maar op”.’
Maar Obama kan niet alleen met zijn vinger naar Poetin wijzen. In de afgelopen dertig jaar verschrootte geen Amerikaanse president zo weinig kernwapens als Barack ‘kernwapenvrije wereld’ Obama. En verontrustender: hij keurde een peperdure upgrade van de naar schatting tweehonderd Amerikaanse atoombommen in Europa en duizenden broertjes in de VS goed die ze niet alleen duurder maken dan wanneer ze van massief goud waren, maar die ook preciezer, moeilijker te onderscheppen en kleiner in kracht zijn. Bush sr. en Clinton wezen deze ‘upgrade’ nog af omdat die de bommen aantrekkelijker zou maken om daadwerkelijk te gebruiken.
En deze upgrade staat niet op zichzelf. China blijkt opeens de gevreesde Mirv-technologie te hebben: meerdere kernkoppen op één raket; Rusland introduceert een nieuwe raketschild-proof raket. Over de hele wereld lijkt een nieuwe nucleaire wapenrace begonnen, schrijft FAS-redacteur John Mecklin in Foreign Policy, niet een in kwantiteit maar in kwaliteit. ‘In termen van aantallen is de kernwapenrace van de Koude Oorlog over’, schrijft Mecklin, ‘maar de wereldwijde moderniseringsgekte gooit de winst van nucleaire ontwapening en non-proliferatie-inspanningen te grabbel.’ In dat licht zijn Obama’s uitspraken over een ‘kernwapenvrije wereld’ geen holle retoriek meer. Ze zijn cynische en gevaarlijke misleiding.