‘Wat een vrouw, hè’, zei schrijver Roxane van Iperen na het eerste fragment dat ze toonde in Zomergasten. We hadden gekeken naar beelden van de documentaire Shooting the Mafia over fotograaf Letizia Battaglia. Die werd bekend door vanaf de jaren tachtig de maffia in het zuiden van Italië vast te leggen en zo de mensen te confronteren met wat die allemaal voor verschrikkelijks deed. Battaglia durfde de heersende machtsstructuur op Palermo – de maffia is alleenheerser en iedereen houdt zijn mond daarover, waardoor het in stand wordt gehouden – een klein zetje te geven door foto’s te maken van slachtoffers en die publiek te maken. ‘Zij betichtte de middenklasse van moreel absenteïsme’, aldus van Iperen.
Wie dacht aan een avond ontspannen televisiekijken, had zich overduidelijk niet verdiept in de gast. Van Iperens oeuvre kenmerkt zich bepaald niet door luchtige onderwerpen en kleine vragen. Of het nou haar bij vlagen gruwelijke debuutroman Schuim der aarde is, het indrukwekkende ‘t Hooge Nest over de Tweede Wereldoorlog, haar boekenweekessay De genocidefax over de verschrikking in Rwanda in de jaren negentig of haar vaak vlammende betogen en pleidooien voor onder meer Vrij Nederland, het zijn nooit zomaar luchthartige verhalen. Machtsstructuren; wat mensen bereid zijn anderen aan te doen. Hoe sta je op tegen machtsmisbruik? En wie laten het juist gebeuren? Die thema’s waren dan ook niet toevallig de hoofdlijnen in de door haar gekozen fragmenten.
Het zat ook in het fragment dat ze liet zien uit Fed Up over Michelle Obama, die de voedingsindustrie wilde aanpakken om obesitas onder kinderen in de Verenigde Staten terug te dringen. Maar gaandeweg ging de voormalig First Lady samenwerken met diezelfde industrie, waardoor de oplossing van het probleem verschoof naar het individu. Het paste naadloos bij Van Iperens eerdere pleidooien tegen consumentenactivisme, waarin ze betoogt dat een beter milieu niet bij jezelf begint, omdat de echte vervuilers dan buiten schot blijven.
De TikTok-filmpjes die ze vervolgens liet zien moesten verlichting brengen. Dat gebeurde ook even, met onder andere grappige dierenfilmpjes, maar Van Iperen zou Van Iperen niet zijn als het niet al snel ging over de problematische macht van Big Tech en de gevaren van de algoritmes van sociale media.
Na zo’n twee uur probeerde Abbring het gesprek persoonlijk te maken, wat alleen maar ophield. In oude interviews met Van Iperen had ze gelezen dat de schrijver een ongelukkige en onveilige jeugd zou hebben gehad, zonder dat Van Iperen daarover in detail trad. Waarom ze daar niks over wilde zeggen, wilde Abbring weten. Omdat je jezelf nooit moet vastpinnen op één verhaal, antwoordde Van Iperen. Als het al waar was, was de mens Roxane van Iperen niet terug te voeren tot een eventueel ongelukkige jeugd. En mag er ook gewoon ruimte zijn voor het werk van een vrouw, zonder dat het er meteen over gaat hoe ze eruitziet en of ze een goede moeder is, vroeg ze zich hardop af. Abbring probeerde het nog: ‘Ik mag toch wel iets vragen over je jeugd?’ – maar ze kreeg geen antwoord.
Waarom nogal out of the blue naar de jeugd vragen van een gast die al een uitzonderlijk boeiende televisie-avond voorschotelt? En naar eventuele trauma’s die daaruit zouden voortvloeien? Wat wel interessant is, en daar liet Abbring zeker wat liggen, is de vraag waar die enorme drive van Van Iperen vandaan komt om continue ongelijkheid en machtsstructuren te bevragen? Waar komt haar fascinatie voor het absolute kwaad vandaan? Voor moraliteit, recht en onrecht? Het zat bijvoorbeeld ook in de fragmenten over de oorlog uit Das weisse Band (haar keuzefilm) en Zeugen – Aussagen zum Mord an einem Volk.
‘Twijfel jij?’ wilde Abbring tegen het eind van de avond weten. Ze was omvergeblazen door de stelligheid waarmee Van Iperen over haar fragmenten had verteld. Ze twijfelde aan alles, zei Van Iperen. Maar deze avond en de fragmenten van haar keuze waren nou net niet willekeurig gekozen, en daarom was het een uitzonderlijk boeiende aflevering van Zomergasten. Met het beeldschone Beirut van trompettist Ibrahim Maalouf als prachtig slotakkoord.