Met hun eerste China-documentairereeks stalen Ruben Terlou en Maaik Krijgsman hoofd en hart. De tweede, Door het hart van China, begint zondag. Eerst zag ik deel drie, zich afspelend in de oudste miljoenenstad ter wereld, Xi’an, en op omringend platteland. De geografie staat steeds ten dienste van een thema, hier de dood. Dus bezoeken we de hypermoderne megabegraafplaats in de stad, waar, in verband met ruimtebesparing, alleen nog gecremeerd mag worden; en een traditionele dorpsbegrafenis waarbij doden de grond in gaan, niet op een dodenakker maar verspreid over de velden. Zolang het duurt: dorpen worden razendsnel door steden opgeslokt.
Bovendien zijn we te gast bij het Qingming-festival, waarbij families hun doden eren met geschenken voor in het hiernamaals: van brommer tot zonnepaneel en airco, maar dan wel van karton dat feestelijk in vlammen opgaat. Meneer Zenglin Li nodigt de ploeg thuis uit, wat prachtscènes oplevert: zijn bejaarde moeder heeft alle kleding waarmee haar man en zij de kist in gaan al klaar. Fraaie stof in meerdere lagen. ‘Is dat niet te warm?’ vraagt Terlou. ‘Ach, dat voel je toch niet meer’, zegt ze schalks, geloof en ratio vrolijk mengend.
Ze is een van die ‘gewone mensen’ die onvergetelijk worden, waar ook de eerste reeks in grossierde. Toch moest ik even slikken. Van ontroering soms, maar ook vanwege Terlou’s wel erg expliciet geuite verbazing over sommige gebruiken: tegen ons en tegen betrokkenen zelf. Het was, hoe charmant de man ook, op of over het randje. Al zitten zijn Chinezen daar kennelijk niet mee. Net als Terlou ben ik verbaasd dat voor een dode vrijgezel tegen fikse betaling een dode bruid gevonden moet worden voor een gezamenlijk graf, opdat de eenzame ziel niet gaat dolen ten nadele van de familie. Dat desnoods een papieren of opblaas-vrouw in eigen kist volstaat is ook curieus. Maar hij gaat behoorlijk ver in vertoon van onbegrip. Cultuurrelativistisch muggenziften trouwens, want je kijkt je ogen uit en respect is bijna altijd Terlou’s tweede naam.
In aflevering twee, die ik daarna zag, stijgen Terlou en de zijnen weer tot grote hoogten. Mede dankzij de helden en heldinnen die ze ontmoeten. Locatie Beijing. Thema: dubbellevens. In deze overvolle migrantenstad zijn ontelbaren vreemd of vervreemd. De jongeren enig kind met overwegend traditionele ouders die het hoogste van hen eisen, waardoor ze wat hen bezielt niet durven delen. Ook onderling is het moeilijk vrienden te maken en je bloot te geven. Vandaar het succes van meisjes die livestreams vullen met praten, zingen of dansen en die als ‘vriendin’ ervaren worden (Terlou sprak er een die mijn hart stal). Vandaar jongeren die zich tegen betaling als gezelschap aanbieden. Terlou huurt een jongen en dat levert een boeiend gesprek op, waarin ook wordt geraakt aan homoseksualiteit. Aangrijpender nog de gesprekken met de oprichter van de grootste homo-site ter wereld en met een lesbisch meisje dat een app voor schijnhuwelijken van homomannen en -vrouwen beheert. En met de moeder van een lesbische dochter die een digitale praatgroep oprichtte voor ouders in dezelfde situatie, trots op hun kinderen benadrukkend. En prompt dreigt homoseksualiteit zelfs verboden te worden.
Ruben Terlou, Maaik Krijgsman, Door het hart van China, VPRO, 7 delen vanaf zondag 14 januari, NPO 2, 20.15 uur