De verkiezingen hebben net als in 2002 een ravage aangericht. Het politieke speelveld is volkomen gepolariseerd. De partijen in het midden – vvd, cda, d66 en pvda –verliezen gezamenlijk 21 zetels. Op uiterst links wint de sp en op uiterst rechts wint de groep Wilders. Een winst van samen 25 zetels.
De sterk toegenomen politieke concurrentie op de flanken verbrijzelde het vermogen van de grote partijen om bruggen te slaan tussen verschillende groepen in het electoraat. Rechts-conservatieve vvd’ers stemmen op Wilders vanwege het sociaal-liberale gehalte van Rutte. De sociaal-conservatieve onderstroom in de pvda is overgelopen naar de sp. De ruk naar links van de pvda in de laatste weken heeft de fragiele geloofwaardigheid van Bos gebroken. vvd en pvda verkeren nu in een existentiële crisis omdat niet meer duidelijk is wie ze representeren.
Het cda heeft onder Paars besloten om een conservatieve koers te varen en de sociaal-christelijke tak te snoeien. Het cda verliest daarom nu aan de ChristenUnie. pvda en vvd moeten bij het likken van de wonden maar eens de vraag stellen voor wie zij eigenlijk opkomen. De middengroepen weten het niet meer, gezien hun lagere opkomst. sp en Wilders winnen circa twaalf zetels van kiezers die in 2003 niet stemden. De middengroepen moeten dus massaal zijn thuisgebleven aangezien de totale opkomst met 80,1 procent slechts 0,2 procent hoger was dan in 2003.
d66 heeft het veertig jaar geleden goed gezien. Nederland was gevangen in een politiek bestel waar de gevestigde partijen door historische toevalligheid een politiek kartel vormden dat niet representatief was. Het electoraat is intussen alleen maar verder gefragmenteerd door individualisering, secularisering, emancipatie, onderwijs en migratie. De oplossing volgens d66 toen en nu: meer democratie en meer politieke concurrentie. Inderdaad. Na de eerste klap van Fortuyn lijkt nu het politieke kartel van cda, pvda en vvd samen met d66 definitief te bezwijken.
Marijnissen zei: ‘Op deze historische dag zijn de socialen de liberalen gepasseerd.’ Marijnissen doelde op de vvd. Maar het feest van de democratie heeft een kater opgeleverd voor alles wat ook maar een beetje naar liberalisme riekt. De rechts-liberale vvd, de sociaal-liberale d66 en de door Wouter Bos belichaamde liberale vleugel van de pvda verliezen samen met het links-libertaire GroenLinks in totaal negentien zetels.
De kiezer heeft na Fortuyn in 2002 nog eens een harde klap willen geven in het gezicht van individualistische liberalen die geen antwoord hebben op het onbehagen over de versplintering van de samenleving. Maar cda, sp en Wilders bedienen zich van kwakzalverij. Hun enige alternatief is de klok terugdraaien.
De neoconservatieven van het cda bezwoeren de angst van kiezers met een bedwelmende, ondraaglijk lichte campagne waarin ‘rust in de tent’ het adagium was, na jaren van hervormingen. Het vergezicht was de terugkeer naar de overzichtelijke naoorlogse jaren met alleen nog maar ‘zekerheid, welvaart en respect’.
De sp koerst op links-conservatisme. De sp is de opium van het onzekere volk. De sp verkondigt het fabeltje dat een almachtige en alomtegenwoordige overheid alle maatschappelijke misstanden en kwalen oplost. De sp bepleit een reconstructie van de in twintig jaar gesaneerde verzorgingsstaat. De antikosmopolitische sp wil liefst Nederland van de rest van de wereld afsluiten om niet meer bang te hoeven zijn voor de Chinezen en de Polen. Eigen werklozen eerst.
De bange kiezer op rechts kiest voor xenofobie. De onverwachte zege van de moslim-bashing Wilders met maar liefst negen zetels bewijst eens te meer dat de liberale en tolerante Nederlandse traditie schone schijn is.
De kiezer is bang voor verandering en heeft gekozen voor de zekerheden uit het verleden: de jaren zeventig van de sp, de jaren vijftig van het cda en de jaren dertig van Wilders.
Met deze verkiezingsuitslag worden geen oplossingen gevonden voor een aantal wezenlijke zaken die urgent aandacht behoeven: milieu en klimaat, het onderwijs, de vergrijzing, de insider-outsider-problemen op de arbeidsmarkt en in de sociale zekerheid, de woningmarkt, de globalisering, de migratie, Europa en de internationale politiek.
Nederland zal politiek-bestuurlijk vleugellam worden en sociaal-economisch stagneren. Het cda boekt een pyrrusoverwinning omdat ze geen coalitie over rechts kan vormen zonder Wilders. Bij een coalitie over links zit het cda volledig in de tang van pvda en sp. De grote politieke tegenstellingen tussen cda, sp en pvda moeten vervolgens in stroperige compromissen worden gepacificeerd zonder dat ook maar iets wezenlijks wordt opgelost. Nederland staat met deze uitslag met de rug naar de toekomst.