Biculturalisme
Eén op de vier Nederlanders wenst geen allochtoon als buurman, één op de tien vindt dat allochtonen niet in Nederland thuishoren.
AMSTERDAM – Aldus de uitslag van een enquête van onderzoeksbureau Motivaction, uitgevoerd in opdracht van de Geassocieerde Pers Diensten (gpd). Volgens de onderzoekers bewijst de enquête dat het niet best is gesteld met de Nederlandse houding tegenover inwoners van buitenlandse komaf of geboortig uit ten minste één ouder van buitenlandse komaf. Dat laatste is namelijk de officiële, door het Sociaal Cultureel Planbureau gehanteerde definitie van allochtoon.
In de praktijk van alledag wordt het woord vrijwel alleen voor Turken en Marokkanen gebruikt. Tegen Chinezen, Fransen of zelfs Polen op de stoep maakt namelijk bijna niemand bezwaar, getuige de opiniecijfers. Wie beter kijkt, ziet dat het woord «allochtoon» dient als sluikbegrip voor iets anders, namelijk de religie die de meeste Marokkanen en Turken van huis uit hebben meegekregen. Zo ver kijken veel opiniemakers in dit land helaas nog niet. Ze spreken zich tegenwoordig voor of tegen «multiculturalisme» uit, terwijl de grote vraag die Nederland bezighoudt die van het «biculturalisme» is, namelijk de vraag of de islam vreedzaam en legaal in de Nederlandse samenleving kan worden ingepast of niet.
De onderzoeksresultaten van Motivaction weerspiegelen de begripsverwarring. Volgens het onderzoek is meer dan de helft van de Nederlanders bevreesd voor een groeiende invloed van de islam in ons land. Een meerderheid vindt dat islam en moderniteit onverenigbaar zijn en dat islam niet voor vrede staat. Een meerderheid vindt ook dat het bespotten van de profeet Mohammed valt onder de vrijheid van meningsuiting. Ten slotte is bijna zestig procent van de autochtone Nederlanders van mening dat Marokkanen de meest racistische bevolkingsgroep zijn, gevolgd door de Turken (42 procent), terwijl 56 procent vindt dat moslims in het algemeen de meest racistische groep zijn. Ras en godsdienst worden hier door elkaar gehaald op een wijze die methodologisch niet meer te verantwoorden is. Je kunt hooguit gissen naar de ware betekenis van de termen binnen het verband van de vraagstelling.
De uitkomst van het jongste onderzoek lijkt schokkend, maar is dat niet. Dit soort onderzoeken wordt aan de lopende band gedaan, bureaus als Motivaction en het Nipo grossieren erin en de uitslag is al jaren min of meer hetzelfde. Het Nipo hield bijvoorbeeld in september 2002 een enquête over de wijze waarop autochtone Nederlanders aankijken tegen moslims. Zes op de tien ondervraagden waren toen bang voor gewelddadige acties van moslimextremisten, meer dan de helft had een negatief beeld van moslims, en 85 procent vond dat moslims onvoldoende in Nederland zijn geïntegreerd.
Na de moord op Theo van Gogh in 2004 hield het Nipo opnieuw zo’n onderzoek, met als uitkomst wederom een vaststelling van «trends» die eigenlijk geen trends zijn. De enige trend die eruit blijkt is dat in de publieke opinie de begrippen «allochtoon» en «moslim» langzamerhand equivalent zijn geworden. De vraag of ons land multicultureel is of moet zijn, is achterhaald. Nederland is een biculturele samenleving waarin een religieuze minderheid in toenemende afzondering leeft en naast of zelfs tegenover een ontkerstende meerderheid staat.
AART BROUWER
Rijkaard-Jugend
Naast president Bush, die na Bagdad ook Berlijn zou moeten bombarderen, en het Israëlische leger, waarvoor de collectebus rondgaat, hebben Duitse radicaal-linksen vol zelfhaat nu nieuwe helden ontdekt: het Nederlands voetbalelftal.
AMSTERDAM – Het grote voorbeeld van de zogeheten Anti-Deutscher is Frank Rijkaard, die wereldfaam verwierf met zijn Spuck-attacke richting Rudi Völler. Reden voor een groepje Duitse volgelingen om zich te verenigen in de Rijkaard-Jugend. Behalve dat ze voetballen en jolige oranje gadgets produceren, organiseert dit clubje op 10 juni een demonstratie in Kaiserslautern onder het motto: «Deutsche Träume platzen lassen». Doel: Duitsland moet nog in de eerste ronde uit het WK-toernooi vliegen. Medeorganisator van de actie is de Koeman-Crew. Het was immers de verdediger met die naam die op het EK van 1988 na afloop van de gewonnen halve finale tegen Duitsland zijn derrière afpoetste met het shirt van Olaf Thon. Met recht een «preventieve antifascistische actie» van Koeman, aldus het linkse Duitse weekblad Jungle World. In een «Holland wird Weltmeister»-special droomt het tijdschrift van een door Nederland gewonnen WK: «De aarde een reusachtige sinaasappel.»
Voetbal blijkt ook onder Duitse radikalinski’s populair. Maar waar de rest van Duitsland zich onderdompelt in een nationalistische roes moeten de «anti-Duitse communisten» op zoek naar andere idolen. Uitgangspunt van deze stroming, die met name binnen antifascistische actiegroepen en op enkele universiteiten een niet geringe invloed heeft, is kritiek op de eigen natie. Duitsland is Auschwitz. Links kan daarom niet anders dan anti-Duits zijn. Zo kritiseren ze het nationalisme (vaak in de vorm van anti-Amerikanisme) en antisemitisme (vermomd als antizionisme) binnen de vroegere anti-imperialistische en vredesbeweging uit de jaren zeventig.
Zoals vaker binnen Duits links kan een uiterste in een debat enkel beantwoord worden met een ander uiterste. Tussen zwart en wit bestaat niets. En dus mondde deze kritiek op nationalisme en antisemitisme uit in een beweging die bombardementen op Duitse steden verheerlijkt en onvoorwaardelijke steun betuigt aan de strijd van Israël en de Verenigde Staten tegen de vermaledijde – want in het verleden altijd al pro-Duitse en antisemitische – moslims.
De wereld valt voor deze anti-Duitsers uiteen in voor- en tegenstanders van Duitsland. Het verlichte Angelsaksische kapitalisme: anti-Duits. De Arabische wereld: pro-Duits. Frankrijk, Polen, Servië waren bezet, dus anti-Duits. Kroatië was zowel in de Tweede Wereldoorlog als in de Balkanoorlog dikke maatjes met Duitsland.
Tegen die achtergrond wordt een WK een interessante oefening in hogere geopolitiek. Het van oudsher fel anti-Duitse Nederland wordt verheerlijkt. Is het succes van Oranje trouwens ook niet te danken aan de open Nederlandse maatschappij, die migranten veel sneller en makkelijker opneemt dan de Duitse met haar Blut und Boden-cultuur? vraagt Jungle World zich af in haar Oranje-special.
Maar zo simpel ligt het niet altijd in de voetbalwereld. Goed, de kwartfinale op het WK in 2002 tussen Duitsland en de VS was een klare zaak voor de anti-Duitsers. De wedstrijd van Duitsland tegen Polen komende maand zal evenmin tot grote discussies binnen de gelederen leiden. Maar wat te denken van een simpele poulewedstrijd in groep F tussen As-mogendheid Japan en het fascistische Kroatië? Plaats: het Frankenstadion in, hoe kan het ook anders, het historisch beladen Neurenberg. En of Oranje nu onvoorwaardelijke steun verdient in haar poulewedstrijd tegen Servië-Montenegro, dat zich toch veel kraniger verzet heeft tegen de nazi’s?
Onbedoeld tonen de anti-Duitsers zo nog een ernstige tekortkoming van het vroegere linkse anti-imperialisme: «De vijand van mijn vijand is mijn vriend» – een waanidee dat in het verleden leidde tot blinde solidariteit met Arabische antisemieten en tal van dictatoriale regimes. De anti-Duitsers voeren dit door tot in haar uiterste, lachwekkende consequentie met hun blinde solidariteit met de VS, Israël en nu dus ook Nederland. Daarbij schromen ze er niet voor om dezelfde actievormen te gebruiken als de door hen verfoeide anti-imperialistische beweging. Het inzamelen van geld voor wapens voor het Israëlische leger is afgekeken van de solidariteit met El Salvador. Ook de solidariteitsreisjes om het Israëlische mirakel te bewonderen komen bekend voor. De Nederlandse vvv’s kunnen zich alvast voorbereiden.
KOEN HAEGENS
Britishness
De Engelsen zwaaien met de verkeerde vlag (aldus de regering).
LONDEN – Het Verenigd Koninkrijk heeft veel bank holidays, maar geen nationale feestdag. In dat laatste wil minister van Financiën en beoogd premier Gordon Brown verandering brengen. Maar op welke dag moet de grootsheid van het gekrompen wereldrijk worden gevierd? De makers van BBC History organiseerden een enquête onder vijfduizend Britten. Kansrijke dagen waren 8 mei (VE Day), 21 oktober (de overwinning van Nelson tijdens de slag van Trafalgar) en 30 november (geboortedag Winston Churchill). Enkele mensen kwamen met originele alternatieven, zoals de dag waarop het land uit de Europese Unie stapt of vice-premier John Prescott eindelijk aftreedt. Het werd echter 15 juni, de dag waarop rebellerende baronnen King John 791 jaar geleden dwongen de Magna Carta te ondertekenen, een overeenkomst waarmee de macht van de monarch kleiner werd en de burger bescherming verwierf door middel van de common law. Het is waarschijnlijk niet de dag die Brown, een Schot, in zijn gedachten heeft. Afgezien van het gegeven dat New Labour dit fundamentele verdrag als een voetnoot in de Britse geschiedenis beschouwt, is de Magna Carta van oorsprong meer Engels dan Brits. Groot-Brittannië is een half millennium na de ondertekening ervan ontstaan. Voor Brown is dit zorgwekkend omdat hij the importance of being British probeert te benadrukken. Zo wil hij bijvoorbeeld dat scholen les gaan geven in «Britse kernwaarden» als democratie, sportiviteit en verantwoordelijkheid, alsof deze typisch Brits zijn en niet universeel. Paradoxaal genoeg heeft zijn partij enkele waarden die juist iets specifieker Brits zijn – juryrechtspraak, veronderstelling van onschuld, common law – aangetast.
New Labour heeft ook iets anders ondermijnd: het Verenigd Koninkrijk, mede door de Schotten, de Noord-Ieren en de Welshmen een eigen parlement te geven. Dit heeft tot gevolg dat bijvoorbeeld de Schotse kamerleden wel mogen stemmen over Engelse zaken maar niet andersom. Onder meer deze Schotse paradox ligt aan de basis van een groeiende Jockophobia in Engeland, waar de Schotse ponden niet meer zonder commentaar worden geaccepteerd en de Schotse elite als «Tartan Raj» door het leven gaat. Veel Engelsen hebben ondertussen de Union Flag vervangen door hun eigen St. George-vlag, welke ten tijde van voetbalkampioenschappen aan de Mondeo’s en Vauxhalls wappert. Binnen New Labour en nabije omstreken – onderwijzers, ziekenhuismanagers, vakbonden – wordt deze vlag gezien als een uiting van ongezond politiek denken.
Het semi-ironische enthousiasme voor Englishness staat in schril contrast met de lauwe reacties op Browns krampachtige pogingen om Britishness te creëren, te meer daar burgerinitiatieven hard de kop worden ingedrukt, zoals de vrouw merkte die een British Airways-stewardess had voorgesteld voortaan het Rule Britannia te spelen tijdens landingen op Heathrow. Nee, wat Brown graag zou zien is een Union Flag («Made in China») in elke tuin en eens per jaar een nationale vorm van sentimentele zelfverheerlijking. Deze gedachtegang van Brown is veel te Amerikaans voor een bescheiden Brit, die Samuel Johnsons dictum onderschrijft dat patriottisme «het laatste toevluchtsoord van de schurk» is. Behalve rondom het voetbal, op de laatste middag van de Conservatieve partijconferentie en op de laatste avond van de Proms, houden de eilandbewoners er niet zo van om met vlaggen te zwaaien. Zeker niet in opdracht van een Schotse politicus.
PATRICK VAN IJZENDOORN
Mal kennisbeleid
Ze hebben vaak al een bul op zak, spreken Nederlands, kunnen morgen nog aan de slag. En dat al vele jaren lang. Maar regels zijn regels: deze vijfhonderd hoogopgeleide asielzoekers zijn geen kennismigranten.
AMSTERDAM – Binnenkort evalueert de Tweede Kamer de eind 2004 ingevoerde «kennismigrantenregeling». Die stelt veelverdieners en hoogopgeleiden van buiten de EU in staat versneld een tijdelijke verblijfsvergunning te krijgen. Maar bij alle moeite die wordt gedaan om kennismigranten uit den vreemde hierheen te halen, worden de vijfhonderd hoogopgeleide, deels zelfs afgestudeerde asielzoekers die al jarenlang in Nederland zijn, vergeten.
Het gaat om een groep die nog onder de oude vreemdelingenwet valt. Hun zaken blijven volgens directeur Kees Bleichrodt van de Stichting voor Vluchteling-Studenten uaf liggen omdat de ind en minister Verdonk al hun energie steken in het succesvol ten uitvoer brengen van de nieuwe vreemdelingenwet. Een onbegrijpelijke gang van zaken, vindt Bleichrodt: «Je praat over mensen die al in Nederland zijn, ingeburgerd en wel, die de taal spreken, een universitaire studie of hbo-opleiding hebben afgerond en vaak zelfs al een baan aangeboden hebben gekregen. Dan heb ik het bijvoorbeeld over Afghaanse ingenieurs of economen. Zo iemand zou morgen nog aan de slag kunnen, maar zit in plaats daarvan jarenlang te wachten in een asielzoekerscentrum in Appelscha.»
Dat steekt schril af bij de moeite die andere bewindslieden doen om hoger opgeleiden naar Nederland te halen, vindt Bleichrodt. Zo besteedt staatssecretaris en vvd-lijsttrekker Mark Rutte miljoenen aan studiebeurzen voor buitenlandse studenten: «Terwijl hij al dat geld steekt in speciale programma’s om talentvolle mensen uit het buitenland hierheen te halen, houdt zijn partijgenote Verdonk de hoogopgeleide vluchtelingen in Nederland tegen. En dan zeggen die twee dat ze precies hetzelfde over politiek denken.»
Volgens ind-woordvoerder Martin Bruinsma gaat het bij arbeidsmigratie en asielmigratie desondanks om twee verschillende zaken die gescheiden moeten worden: «Maar de kennismigrantenregeling geldt in principe voor iedereen die aan de criteria voldoet, dus ook voor een vluchteling die hier een baan kan krijgen met het vereiste jaarsalaris van boven de 45.000 euro.» Dan moet diegene wel zijn asielprocedure staken, want anders mag hij niet werken. Dat kan vervelend zijn voor iemand die erkend wil worden als vluchteling, geeft Bruinsma toe.
Bleichrodt vindt de hele discussie «een beetje mal»: «De ind spant zich in het kader van die regeling in om hoogopgeleide migranten binnen enkele weken een vergunning te geven, en over soortgelijke zaken die onder het asielrecht vallen doen ze tien jaar. Dan moet je je als politiek toch eens goed in de ogen wrijven.»
Tientallen vluchtelingen ontvangen hierdoor volgens de uaf ieder jaar zelfs eerder hun bul dan hun verblijfsvergunning. Een bittere troost: ook de officiële kennismigranten lijken langer in de wachtkamer van de ind te moeten zitten dan de bedoeling was. Hoewel de regering de kennismigrantenregeling een succes noemt, wijzen de werkgeversorganisaties op het feit dat slechts twintig procent van de aanvragen via het «snelloket» binnen de gestelde termijn van twee weken is afgehandeld. Eerder bleek uit een enquête van werkgeversorganisatie awvn onder zeventig bedrijven zelfs dat de procedure verscheidene maanden in beslag kan nemen.
KOEN HAEGENS
Macht en almacht
In haar nieuwste boek filosofeert Madeleine Albright over God, Amerika en de wereld.
BERLIJN – «Ik ben een optimist, die zich veel zorgen maakt», zo omschrijft Madeleine Albright (69) zichzelf desgevraagd. De voormalige Secretary of State steekt haar kritiek op de regering-Bush tijdens een bezoek aan de Duitse hoofdstad niet onder stoelen of banken: «Irak was een heel slecht geplande operatie. We bevinden ons nu in een enorme puinhoop.»
Het valt de ex-diplomaat naar eigen zeggen niet makkelijk om de Republikeinse regering in de rug aan te vallen. «Maar nu ik helaas geen politieke functie meer heb, hoef ik niet meer zo veel te zwijgen. We zullen de oorlog in Irak niet winnen. President George W. Bush schijnt op basis van zijn religie te weten wat goed en kwaad voor zijn land is. Daarmee is de scheiding tussen kerk en staat in de Verenigde Staten in het geding gekomen.» Albright geeft toe dat vrijwel alle Amerikaanse presidenten diepgelovig waren, ook haar vroegere baas Bill Clinton: «Maar Bush denkt dat hij een goddelijk mandaat heeft.» Albright: «Door mijn verleden als immigrant uit Tsjecho-Slowakije heb ik respect voor andermans standpunt geleerd. Omdat ik katholiek ben opgevoed, een joodse achtergrond heb en met een presbyteriaanse man ben getrouwd, ken ik het belang van religieuze tolerantie. De conflicten in het Midden-Oosten zijn al gecompliceerd genoeg. Laten we God en religie er in ’s hemelsnaam buiten houden!»
Door Guantánamo, Abu Ghraib en recent Haditha hebben de VS krediet verspeeld, vindt Albright: «We hebben niet alleen het aanzien van ons land op het spel gezet, maar ook de democratie een slechte dienst bewezen.» Toch denkt ze dat we ons niet in een Clash of Civilizations bevinden: «Hoogstens in een strijd tussen ideeën over de rol van het individu in de maatschappij.» Albright treft bij de Berlijnse presentatie van haar nieuwste boek The Mighty and The Almighty: Reflections on America, God and World Politics een thuispubliek. Vlak voor en tijdens de Irak-oorlog bevonden de Duits-Amerikaanse betrekkingen zich op een historisch dieptepunt. Maar nu heeft Bush met de conservatieve regering-Merkel een medestander in Duitsland gevonden. Daarom zocht Albright naar andere bondgenoten om ertegen te protesteren dat Iran het volgende land is dat door de VS zou kunnen worden aangevallen. Samen met oud-collega’s als Joschka Fischer en Jozias van Aartsen schreef ze een brandbrief aan Bush om niet militair in te grijpen in het Iraanse atoomprogramma. «We mogen niet dezelfde fout als in 2003 maken. Waarschijnlijk kunnen we Irak nu al als de grootste tragedie in de Amerikaanse geschiedenis beschouwen.»
ROB SAVELBERG