Referendumpraktijken

Sinds het referendum tekenen zich in Nederland twee kampen af: zij die meer directe democratie willen en zij die het met minder willen doen.

WASHINGTON – Beide kampen doen er goed aan zich rekenschap te geven van de gebeurtenissen afgelopen maand in het dorpje Oregon, Wisconsin. In deze staat in de Mid-West is het net als in de rest van de VS uiterst eenvoudig een referendum aan te vragen. Randy Way deed in juni niets anders dan gebruik maken van zijn rechten toen hij een petitie tekende waarin werd gevraagd om een volksraadpleging. Duidelijk moest worden of het volk de gemeente Oregon het recht geeft een stuk land van 33 hectare te onteigenen van een naburige ge meente. Hierdoor zou het proces worden versneld ter goedkeuring van de bouw van een cementfabriek op dat gebied.

Net als in Nederland kunnen enthousiastelingen van de directe democratie wijzen op het hoge opkomstpercentage bij het referendum in Oregon. Die was honderd procent. Way is namelijk de enige inwoner van het stuk grond waarover het referendum ging, en daardoor de enige persoon die gerechtigd was de petitie voor een referendum te tekenen en de enige burger die stemrecht genoot in deze «volksraadpleging».

Voor de zekerheid had de ge meentesecretaris twee stembiljetten laten drukken. Way zou zich de eerste keer wel eens kunnen vergissen. Dat deed hij niet. ’s Mor gens om zeventien minuten over zeven vulde hij in aanwezigheid van drie stembureaumedewerkers zijn formulier in. Hij stemde voor. Die medewerkers waren vervolgens wettelijk verplicht het stembureau tot acht uur ’s avonds open te houden, dertien uur lang. Om zijn sympathie te tonen, trakteerde Randy de drie mopperende medewerkers op een pizza. De lokale media repten vervolgens van een «landslide»: een verpletterende overwinning. Way verklaarde zelf: «Ik vind het vervelend dat ik de gemeente op kosten heb gejaagd. Maar ik verwacht dat deze stemming uiteindelijk voor alle partijen profijtelijk is.» An ders dan in Nederland stemt het kiesvolk in de VS nog wel eens «voor» in een referendum. In dit referendum was dat niet dat vreemd: Randy Way wil zelf de cementfabriek bouwen.

PIETER VAN OS

Vicieuze zeurcirkels

Minister Hoogervorst klaagt dat burgers te veel klagen.

In een poloshirt zat minister Hoogervorst van Volksgezondheid er tijdens een interview maandag met het NOS Journaal ontspannen bij. Hij was die dag de voorlichtingscampagne voor zijn nieuwe en omstreden zorgstelsel begonnen. De boodschap luidde: «De bevolking moet zich meer aanpassen aan de veranderingen die de regering doorvoert.» Volgens Hoo ger vorst moeten politici beter overtuigen. Maar hij verwacht ook meer begrip en minder geklaag van het publiek. Met dezelfde afstandelijke houding waarmee hij de laatste weken boze artsen en kritische oppositieleden in de Kamer tegemoet trad, deed hij nu een oproep tot positief denken aan de burgers die het allemaal nog niet lijken te snappen.

Marktwerking gaat straks de verhoudingen in de zorg sturen en het «product» mens kan aan de vooravond van deze revolutie wel een oppeper uit Den Haag gebruiken. Uitgerekend deze minister stelt zich op als de nationale psycholoog van ziek Nederland. Hij is verongelijkt over het verongelijkte publiek. Beide zijn symptomen van hetzelfde: een contactstoornis tussen burger en politiek.

MARGREET FOGTELOO

Demonen op een log

Iedereen heeft een weblog. Kerry, Zalm, Bos, Marijnissen, Rouvoet. Ook moordlustige psychopaten bloggen. Dat levert onthutsende lectuur op.

Joseph Duncan (42) zat tot 2000 in de gevangenis wegens het mo lesteren en met de dood bedreigen van een veertienjarige jongen in 1980, toen Duncan zelf zestien was. Hij martelde de jongen met sigaretten, zette tot twee keer toe zijn (ongeladen) revolver tegen diens hoofd en haalde de trekker over. Hij kreeg achttien jaar. In 2000 kwam hij vrij. In een weblog (fifthnail.blogspot. com) deed hij sindsdien verslag van voorzichtige rehabilitatie, geholpen door buren, leraren en collega’s, die hem ondanks zijn verleden hun vertrouwen schonken.

De ommekeer was schijn. Over de daad die hem in de gevangenis deed belanden, schreef hij in februari vorig jaar: «Ik kan niet zeggen dat ik niet wist dat het verkeerd was, maar ik kan wel eerlijk zeggen dat ik geen benul had van het effect van mijn handelen op mijn slachtoffer, op de maatschappij, op mijzelf. Ik ben zo vaak en door zo veel verschillende mensen misbruikt en verkracht, dat ik dacht dat normaal was, toen ik opgroeide; iets als wiet roken – iedereen deed ’t, maar niemand gaf het toe. Als volwassen man kende ik alleen maar de onderdrukking van de gevangenis. Al die jaren droomde ik van vrij komen – en van getting even.»

Op fifthnail beschreef Duncan de strijd met de «demonen», die hem tot nieuwe misdaden aanzetten. Zij lieten niet af. «Ze bleven me eraan herinneren dat als mijn nieuwe vrienden zouden weten, wie zij waren, dat de vriendschap meteen voorbij zou zijn. Dus ‹Happy Joe› deed alsof. Droomde dat hij gelukkig was.»

Uit Duncans postings van april en mei dit jaar bleek dat de demonen de strijd aan het winnen waren: «Ze hebben Happy Joe zelf opgesloten in dezelfde kerker waar Happy Joe ze al de jaren gevangen hield. Nu zijn ze op vrije voeten. Ik ben bang, alleen, verward, en mijn reactie is de bron van mijn misère, de maatschappij, te treffen, de gemeenschap zoveel schade te berokkenen als ik maar kan, en dan te sterven.»

Zijn laatste entry was van 13 mei. Afgelopen zaterdag werd Joseph Duncan aangehouden in een Denny’s restaurant, in het gezelschap van Shasta Groene, acht jaar oud. In haar huis in Coeur d’Alene, Idaho, waren eerder de lichamen gevonden van haar moeder, haar stiefvader, en haar broer Slade (13). Allen waren vastgebonden en doodgeknuppeld. Haar tweede broer, Dylan (9), wordt vermist.

KOEN KLEIJN

Spreidingsbeleid

Nederland voerde 25 jaar geleden de vakantiespreiding in.

Zoals de Fransen zich jaarlijks massaal op «zwarte zaterdag» be gin augustus verplaatsen, zo sukkelen de Nederlanders in brokken de grote vakantie in. In tegenstelling tot de meeste landen in Europa kent ons land vakantiespreiding via drie regio’s. Dit systeem werd 25 jaar ingevoerd om files en geprakte auto’s in de vangrail te voorkomen. Duitsland en Spanje kozen om dezelfde reden voor spreiding.

Nederland is krenterig. Kinderen hebben zes weken vrij, tegen negen weken in andere landen, met als uitschieters Portugal, Letland en Ierland waar leerplichtigen maar liefst dertien weken de schoolbanken verlaten. Vooral al lochtone Nederlanders zijn daar jaloers op, want de jaarlijkse volks verhuizing naar Turkije en Marokko is van relatief korte duur en voor familieleden binnen de verschillende regio’s in Nederland is de overlapping slechts maximaal drie weken. Maar ten opzichte van Amerika zijn Europeanen zeer verwend. Daar zijn slechts twee vrije weken in de zomer. In de Derde Wereld is vakantie een on bereikbare luxe. De lokale bevolking werkt zich in de snel groeiende toeristenbranche kapot om het de westerse zonaanbidders naar hun zin te maken.

De noodzaak van spreiding is in ons land inmiddels minder geworden dan in de tijd van het kabinet-Lubbers, begin jaren tach tig. Toen gingen de meeste Nederlanders nog één keer per jaar op vakantie – in eigen land, Frankrijk of Duitsland – en met de auto. De vakantiestromen zijn de laatste jaren drastisch veranderd. Uit onderzoek van de brancheorganisatie ANVR blijkt dat Nederlanders (net als Duitsers) Europees gezien een eigenzinnig reisgedrag vertonen. Mensen kiezen voor veel korte vakanties verspreid over het hele jaar. Ze leven «van vakantie naar vakantie: van Vietnam naar Peru naar Thailand naar skipiste naar Praag. Deze tripjes gaan per vliegtuig, mede dankzij Easyjet en Transavia. Twee weken Turkse Rivièra of Bali (in clusief vlucht, hotel-met-zwem bad en ont bijtbuffet) is soms goedkoper dan kamperen op de Veluwe. Tijdens de tsunami was dit mondiale verkeer goed te zien. De Thaise stranden zaten vol met westerse gezinnen, backpackers en groepjes mannen op zoek naar een avontuurtje. Ook dat behoort tot het veranderde reisgedrag van de laatste jaren: sekstoerisme naar lagelonenlanden.

Het lijkt dat de kwakkelende economie daarop geen invloed heeft. Althans, dat zegt de reisbranche: dit jaar nog meer korte vakanties en een recordaantal vliegboekingen. Uit een enquête van het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting blijkt echter dat ruim een kwart van de Nederlanders wegens chronisch geld gebrek thuisblijft. Vorig jaar was dat zeventien procent. Het vakantiegeld gaat op aan schulden en rekeningen. Meer dan de helft van de lage inkomens (onder de duizend euro per maand) zegt de laatste jaren niet meer weg te kunnen. Een lichte tweedeling tekent zich af. Het ene deel trekt steeds verder weg, terwijl het andere op een klapstoel in eigen tuin doorbrengt.

MARGREET FOGTELOO

Gekruisigde non

Het ritueel is goedgekeurd door de orthodoxe kerkvaderen.

Formeel ging priester Daniel Petru Corogeanu van de orthodoxe kerk in Roemenië dus niet buiten zijn boekje toen hij eind vorige maand bij wijze van exorcisme een non uit zijn kloos ter aan het kruis hing. Het is echter niet de bedoeling dat men het leven laat, hetgeen gebeurde met de 23-jarige Irina Cornici.

Zuster Irina, die opgroeide in een weeshuis alvorens toe te treden in het klooster van vader Daniel, kwam na drie dagen vastgebonden te zijn geweest aan een kruis in de kelder van het klooster om het leven. Vermoedelijke doods oorzaak: ze stikte in de doek die voor haar mond was ge bonden, na drie dagen zonder voedsel of drinken.

Vader Daniel en de vier nonnen die hem tijdens de duivelsuitdrijving bijstonden, riskeren nu een gevangenisstraf van twintig jaar. De priester toont geen berouw: «Tenminste is Irina nu bevrijd van het kwaad», zei hij bij zijn arrestatie: «Er is een goddelijk wonder verricht.»

Dit alles speelde zich 20 juni af in Noordwest-Roemenië, in een klooster dichtbij Arad aan de grens met Transsylvanië, bakermat van de volksverhalen over Vlad de Spietser. Het Roemeense pers bureau Mediafax meldt dat Irina een ziektegeschiedenis met schizofrenie achter de rug had, hoewel ze vier jaar geleden nog psychologisch was getest door de Duitse ambassade om te zien of ze geschikt was om au pair te worden en was goedgekeurd. Vader Da niel, 41 jaar, kreeg het vermoeden dat de duivel in Irina was geslopen nadat deze hem tijdens de zondagsmis ten overstaan van de gemeente had beledigd. Volgens een richtlijn uit 1999 mocht hij overgaan tot exorcisme, mits de bisschop zijn zegen gaf. Duiveluitdrijving mag volgens deze regel worden toegepast in gevallen als: «Spreken in tongen, bij het de monstreren van een zekere ge schiktheid om gebeurtenissen in de toekomst te voorzien; het vertonen van krachten die de leeftijd en de natuurlijke conditie van de persoon in kwestie te boven gaan.»

De gebeurtenissen in Arad hebben de kerkelijke autoriteiten in verlegenheid gebracht. Duiveluitdrijving behoort tot de core busi ness. De gewoonte mag zich in een toenemende populariteit verheugen. Ook de rooms-katholieke kerk heeft zich met nieuw élan op het exorcisme gestort. Vlak voor het heengaan van paus Johannes Paulus II werd in Rome een nieuw instituut voor exorcisme opgericht, ge richt op individuele ge vallen, maar ook op het onschadelijk maken van duivelswerk als de gnostische bestseller De DaVinci Code.

RENÉ ZWAAP

D(DR)isneyland

Zelfs de muur in Berlijn is nu onderwerp van politieke strijd.

BERLIJN – De herbouwde Berlijnse Muur bij de historische kruising Checkpoint Charlie is alweer afgebroken. Onbarmhartige bouw vak kers verwijderden vorige week de 120 meter hoge betonstukken en meer dan duizend zwarte kruisen. Het «vrijheids monument» voor de slachtoffers van prikkeldraad en schietbevel is namelijk illegaal neergezet, vond de rechter.

Dat verontrust duizenden toeristen die dagelijks de verdwenen Muur zoeken. Zij willen namelijk vooral op de foto bij het artificiële bouwwerk, dat overigens niet op de juiste plaats staat en met name de kassa van het nabijgelegen Mauermuseum ten goede komt.

Checkpoint Charlie is de gouden koe onder de Berlijnse musea. Dit was echter niet genoeg voor de Oekraïense eigenares, die de echte Muur nooit zag toen hij nog stond. Deze excentrieke Alexandra Hildebrandt huurde twee braakliggende veldjes op het areaal. Ze had eerder de 42 jaar oudere museumdirecteur gehuwd, die een jaar later prompt stierf. Zijn kersverse vrouw bouwde daarop zonder gemeentevergunning een klein DDR-Disneyland.

Begin dit jaar werd ze door het stadsmagazine Tip met stip tot de «pijnlijkste Berlijner van het jaar» uitgeroepen. Vooral de PDS-cultuursenator kritiseerde haar brutale initiatief om de herinnering aan de slachtoffers van de Koude Oorlog warm te houden. Logisch, want de voormalige SED’er steunde vroeger het DRR-regime.

Terwijl de Berlijnse senaat na 1989 bijna alle sporen van het gehate bouwwerk had verwijderd, wil nu zelfs de Bondsdag dat er een centraal monument voor de 1065 doden aan de Muur komt. Maar in de Duitse hoofdstad wordt over herinneringsplekken meestal de cennialang gestreden. Over het nabijgelegen Holocaust Monument, een reusachtig stenenveld van architect Peter Eisenman, werd vijftien jaar gesteggeld.

Daarop kon Alexandra Hildebrandt niet wachten. Ze kreeg steun uit onverwachte hoek. De lokale CDU nam het op voor de houten kruisen, symbool van het christelijk lijden. «Checkpoint Charlie is namelijk als symbool van de Koude Oorlog wereldberoemd», vond een partijbaas die een krans neerlegde. Daarnaast organiseerde de Amerikaanse vereniging Republicans Abroad In ternational een ondersteuningsactie bij het monument, waar sovjetsikkels, DDR-parafernalia en gas maskers worden verkocht. Het Pentagon zou de namen van bo ven Berlijn afgeschoten Amerikanen geleverd hebben, wier foto’s aan de kruisen hingen. Vooral Amerikanen willen de pantsers, het prikkeldraad en de politiehuisjes zien die tijdens de atomaire Cuba-crisis in 1962 de wereld in een verstikkende greep hielden.

Een 75-jarige pater zegende kort voor de afbraak de houten grafversierselen met wijwater: «Ze zijn een schreeuw van pijn», sprak de geestelijke. Een ex-gevangene uit de DDR, Hans-Eberhard Zahn (77) ketende zich in de laatste dramatische nacht met enkele lotgenoten aan de kruisen. Hij daagde de politie uit om hem onvrijwillig met Pruisische discipline te verwijderen. Uiteindelijk verdreef de zware regenval de oude activisten.

«Er is in deze stad een eclatant verschil tussen recht en gerechtigheid», sprak de Berlijnse bisschop Martin-Michael Passauer. Dat von den ook veel omstanders bij de tragikomische slapstick om de strijd over de verleden tijd.

ROB SAVELBERG