Aan de lezer

Wij moeten afscheid nemen van onze columnist Philip Mechanicus. Hij overleed zaterdag 30 juli. Sinds 1985 schreef de fotograaf en publicist eigengereide columns over eten en drank die eigenlijk altijd ook over taal gingen. Op bladzijden 25, 26 en 27 brengt De Groene Amsterdammer een hommage aan zijn werk.

Joodse fatwa

Een aantal streng orthodoxe joden heeft een banvloek uitgesproken over Ariel Sharon.

Het was vorige week maar een heel kort item op het NOS Journaal. Ze wensen hem dood vanwege zijn nederzettingenbeleid. Kort wordt er nog bij gezegd dat ook over de in 1995 vermoorde premier Yitzhak Rabin zo’n vloek, de pulsa de nura, was uitgesproken. Sharon zou binnen dertig dagen na het ritueel dood moeten zijn. Ook in de meeste Nederlandse kranten van de volgende dag: geen berichtje, geen uitleg, laat staan een veroordeling van wat toch verdacht veel lijkt op een oproep tot moord.

Wat was daar nou gebeurd in Israël? Internet brengt uitkomst. Op Haaretz.com, de website van de Israëlische krant Haaretz, valt te lezen dat de door de NOS uitgezonden beelden al een week eerder zijn gemaakt, door de organisatoren van de ceremonie zelf. Met de video-opnamen zouden ze een paar dagen hebben geleurd totdat het Israëlische Channel 2 ze kocht. Daar is de Vrede Nu Beweging kwaad over: ze beschuldigen Channel 2 ervan de uiterst gespannen situatie in Israël verder op scherp te zetten. Dat is een interessante beschuldiging: valt het «journalistiek» meedelen dat een groep religieuzen iemand dood wenst onder het kopje aanzetten tot haat?

De baas van het concurrerende Channel 10, Avi Barzilai, verwijt zijn collega’s van Channel 2 de beelden alleen te hebben uitgezonden om hoge kijkcijfers te halen. Hij noemt ze nepjournalis ten die zelfs hun broek zouden laten zakken als daardoor meer mensen naar hun programma’s zouden kijken. De NOS laat weten de beelden, zoals zoveel beeldmateriaal, gewoon gekregen te hebben van het persbureau Reuters.

Een van de mannen achter de uit de kabbalistische mystiek stam mende pulsa denura is de rabbijn Yosef Dayan uit het op de West oever gelegen Psagot. Hij was ook betrokken bij dezelfde ceremonie die tien jaar geleden werd gehouden voor Rabin. Die werd enkele weken later vermoord door de toen 25-jarige Yigal Amir. Ook Dayan is toen gearresteerd. Oktober vorig jaar had Dayan al gedreigd dat hij voor Sharon precies hetzelfde zou gaan doen als deze vast zou houden aan zijn besluit de nederzettingen in de Gazastrook te ontruimen.

Bij een pulsa denura worden engelen opgeroepen de persoon waarover de vloek wordt uitgesproken te doden. Volgens Haaretz geloven de deelnemers aan deze ceremonie dat Sharon nu binnen dertig dagen dood is, en zo niet dat zij dan zelf zullen sterven. De term «pulsa denura» kan het best vertaald worden met «striemen van vuur». Volgens een van de organisatoren, Michael Ben-Horin, zijn de engelen aangeroepen omdat Sharon beter beveiligd wordt dan destijds Hitler of Stalin.

AUKJE VAN ROESSEL

Dumb en dumber

washington – Als je wilt, kun je George W. Bush nog altijd de slechtste president aller tijden noemen.

De meest openlijk christelijke president sinds Woodrow Wilson is hij misschien ook wel. En hij is zeker ongeëvenaard als president in het formuleren van grammaticaal on juiste zinnen. Maar dom, dat kan inmiddels niet meer van George W. Bush worden gezegd. Acht maanden na de vorige verkiezingen gaf zijn tegenstrever senator John Kerry eindelijk toestemming tot inzage in zijn cijferlijst. Kerry en Bush gingen naar dezelfde universiteit, het prestigieuze Yale. Bush scoorde gemiddeld ho ger dan Kerry. De «liberale senator uit Massachussetts», zoals Kerry stee vast wordt ge noemd op het Republikeins ge zinde Fox-nieuwskanaal, scoorde gemiddeld over vier jaar genomen een 7,6 (eigenlijk een 76, want in Amerika lopen de cijfers van 0 tot 100), terwijl Bush ge middeld een 7,7 haalde. Alleen als vierdejaars haalde Kerry hogere cijfers dan de president, met een 8,1 gemiddeld. Zijn hoogste cijfer in Yale was een 8,9 in een politicologieklas. Bush’ hoogste cijfer was een 8,8. Dat haalde hij drie keer, voor antropologie, geschiedenis en filosofie. Toch niet echt het «hoofdvak golf» waar de vice-president van zijn vader, Dan Quayle, zijn diploma mee haalde. En ook in blunders staat de president nog altijd in de schaduw van deze evangelistenheld uit de jaren tachtig. Het was Quayle die, om ringd door kinderen, het goed gespelde «potato» op het schoolbord doorstreepte en verving door «potatoe». In mid dels is de kans .51 dat de destijds verbaasd kijkende kinderen afgelopen november heb ben gestemd op de man die hier in Washington aan de president van Brazilië, Fernando Cardoso, vroeg: «Hebben jullie dan ook zwarten in je land?» Niet dom dus, tikje onwetend wel. Pijnlijker was dat hij tegen de evangelistenleider Pat Robertson zei, in de aanloop naar de oorlog: «Oh, no, we’re not going to have any casualties.» Maar zelfs de allerslimste academici hebben dat gedacht. En ook sommige Nederlandse columnis ten gingen daarvan uit. En dom zullen we die niet durven noemen.

PIETER VAN OS

Haar koninkrijk

Na de twaalf provinciën bracht haar zilveren jubileumtour ko ningin Beatrix ook naar Curaçao.

willemstad – De aankomst van Beatrix bij de Bank van de Nederlandse Antillen (BNA) oogde vrijdagochtend als een flard archiefmateriaal uit de tijd dat «de West» ook buiten het Koninklijk Huis een gangbare term voor de eilanden was. Curaçaose kinderen met oranje corsages zongen in zoete, hoge stemmetjes voor de vrouw die in een grote auto kwam voorrijden om een jubileummunt te slaan.

Maar de schijn van de aubade in de brandende tropenzon bedriegt, want de tijden zijn wel degelijk veranderd. Al was het maar omdat het kabinet-Balkenende onder aanvoering van minister Rita Verdonk van Integratie en Vreemdelingenbeleid Antilliaanse jongeren zonder baan of opleiding binnen drie maanden op het vliegtuig terug naar de Antillen wil zetten.

Beatrix mag zich er publiekelijk niet over uitspreken, maar in An tilliaanse regeringskringen zijn po litici ervan overtuigd dat dit voor genomen onderscheid in Ne derlands staatsburgerschap haar goedkeuring niet kan wegdragen. Ze zou zich achter de schermen inzetten om de Nederlandse regering, zo zegt men in Willemstad, te overtuigen de binnenkort op de Antillen in te voeren sociale vormingsplicht (een leer- en werk traject voor 16- tot 24-jarigen zonder diploma) als alternatief voor de toelatings- en uitzettingsregeling te accepteren.

Volgens Beatrix, die de jeugd tijdens het bezoek aan Curaçao centraal stelde en onverwacht opdook bij een van de instellingen van de sociale vormingsplicht, is het buitengewoon inspirerend dat het Antilliaanse kabinet-Ys zelf op vang organiseert voor jongeren die op een bepaalde manier in de verdrukking zijn gekomen.

Hoe de gekoloniseerde geest werkt, werd haar de avond na het bezoek aan de BNA duidelijk ge maakt. «Het is donker. Ik heb geen keus in een leven dat me is opgedrongen», sprak de jonge Antilliaanse acteur Cedric Ortiz tijdens de expressieve slotmanifestatie van de Koninkrijksspelen, een tweejaarlijks toernooi voor jeugdige sporters uit Nederland, Aruba en de Nederlandse Antillen. «Ik wil vrij zijn. Echte vrijheid!»

Ortiz stond op de middenstip van een uitverkocht voetbalsta di on, waar Beatrix enkele uren eerder in een klassieke halfopen Rolls Royce was komen binnenrijden. Rond de acteur dansten, met in de lucht geheven vuisten à la de Black Panthers, ruim zevenhonderd Antilliaanse jongeren, die de kinderliedjes van de aubade hadden ingewisseld voor teksten als «victorious is what we are!» en «we want to be the best that we can be».

Beatrix hoeft niet overtuigd te worden van de positieve bijdragen van Antilliaanse jongeren aan het koninkrijk, zei ze tijdens een ontmoeting met de pers op de laatste dag van haar bezoek. Het zouden vooral journalisten zijn die zich richten op de overlast veroorzakende rotte appels. Want in haar perceptie is het immers de leugen die regeert.

Dat de Nederlandse media de nuance niet altijd weten te vinden, vooral daar waar het de bericht geving over Antillianen en de Antillen betreft, is een feit. Maar het idee dat de koningin zich inspant om Antilliaanse jongeren van een degradatie tot tweederangs burgers te redden heeft in deze ogenschijnlijk postkoloniale tijden toch een hoog surrealistisch gehalte.

MIRiAM SLUIS

Marten Toonder

1912-2005

Het eindeloze einde na eindeloos.

Hij is niet naar het westen weggevaren in een bootje, de witte leegte van een blanco plaatje in, zoals Heer Bommel leek te gaan doen, bijna twintig jaar geleden, in het laatste Tom Poes-verhaal Het einde van eindeloos. Integendeel, Marten Toonder kwam naar Nederland terug uit de meest westelijke plek van Europa, Ierland, toen twee vrouwen en drie kinderen hem waren ontvallen, om toch nog heel lang niet dood te gaan en te mijmeren over leven en dood, fantasie en werkelijkheid. Nu is hij op Westerveld gecremeerd. Toch die leegte in. Er zal geen gezapig ge boetseerd Bommel-beeldje op zijn graf staan.

Ook Heer Bommel voer uiteindelijk niet naar het westen, maar keerde terug naar Rommeldam en trouwde met juffrouw Doddel, zijn eeuwige fiancée. Plotseling bleek juffrouw Doddel – met een nieuw kapsel – niet meer op de jonge vriend Tom Poes te lijken, maar op Marten Toonders vrouw Phiny Dick met wie hij al zestig jaar verbonden was. Heer Bommel en Marten Toonder waren op een elegante manier samengevallen en Toonder erkende dat het vrouwelijke in zijn verhalen te weinig aan bod was gekomen. Altijd die reizen, altijd die avonturen, altijd die strijd. Hoe grappig en ironisch ook, het menselijke was er in zijn dierenwereld bekaaid van af gekomen. Ook daar kon hij graag over mijmeren. Psychiaters vertelden hem dat er zoveel Jung in zijn verhalen zat, zoals anderen hem hadden verteld dat hij al plaatjes van Ierland tekende voordat hij ooit een stap in dat land had gezet.

Tegenspraken te over in leven en werk van Toonder, dat maakt hem zo eindeloos boeiend. Fantasie en werkelijkheid liepen op een rare manier door elkaar heen. Geloofde hij nou in die Ierse kabouters die plotseling verschijnen en verdwijnen of willen wij graag dat hij daarin geloofde?

Hij kreeg zijn kans tijdens de Tweede Wereldoorlog. Er kwamen geen Disney-strips meer naar Europa en hij mocht verhaaltjes over een witte poes gaan tekenen in De Telegraaf. Maar al het eerste verhaal (Tom Poes en het geheim van de blauwe aarde) bevatte in de vorm van een kindersprookje over boze reuzen met laarzen en goede reuzen met klompen een misschien naïeve, maar onmiskenbare aanval op de Duitse bezetters. Hij combineerde op den duur in de oorlog een ambitieuze teken filmstudio met allerlei vormen van illegaal werk.

Pas veertig jaar later kwam die tekenfilm er, maar wat een hoogtepunt van zijn werk had moeten worden, de lange Bommel-film Als je begrijpt wat ik bedoel, werd een grote deceptie. Tegen prachtig gekleurde achtergronden waren de figuren lelijk en klomperig getekend en geanimeerd. Maar erger: het melancholieke verhaal van een rovende draak, die zwelt als hij boos is en krimpt bij verdriet, was vermaakt tot een enghartig, xenofoob verhaaltje, met als moraal dat iedereen moet blijven waar hij zit. In De Zwelbast, waar de film op is gebaseerd, is het juist de onmogelijkheid te kiezen tussen een avontuurlijk leven of een stoofjesklant te blijven, die het verhaal zijn waarde geeft.

Op bladzijde 40 van dit nummer haalt Jan Kuijk een interessante episode op, een verhaal uit 1951 dat Toonder dicht bij het Derde Weg-denken van De Groene Amsterdammer lijkt te brengen.

Hoewel Marten Toonder in 1947 en 1948 ook frappante kolderverzen vol kolkend kallende galmoenen heeft geschreven voor de Kleine Krant van De Groene (zie de marges in Dichters & Denkers in dit nummer – red.), stond hij ver af van het pacifistische denken van dit weekblad. Toonder was een anticommunist en een liberaal in de beste zin van het woord. Hij verdedigde in zijn verhalen het individu tegen massaficatie (Het Monster Trotteldrom) en tegen de macht van het grote kapitaal. (De Bovenbazen). Dat neemt geen einde met zijn dood.

MAX ARIAN

The Sextator

Voor conservatief Engeland be staat het zomerse season niet alleen uit cricket op Lord’s, de ko ninklijke Regatta te Henley en Jevgeni Onegin in Holland Park, maar ook uit de zomerborrel van het weekblad The Spectator.

Eind jaren tachtig hield toenmalig premier Margaret Thatcher zelfs audiëntie op de kamer van de hoofdredacteur, terwijl haar mi nis ters zich in de achtertuin amuseerden, met name de rokkenjager Alan Clark, die bijzondere genegenheid toonde voor een 23-jarige journaliste. Op het damestoilet maakte de toen 26 jaar oude theatercriticus van The Spectator Toby Young onderwijl nader kennis met een zeventienjarige jongedame. Nadat haar moeder, een columniste van het conservatieve dagblad The Daily Mail, dit onderonsje had ontdekt, eiste ze geen excuses van Young, maar een invitatie voor een etentje met haar en dochterlief bij de chique Groucho Club.

Eigentijdse romantische uitspattingen bij The Spectator vormen het thema van Who’s the Daddy?, een klassieke slaapkamer klucht van Young die tot eind deze maand te zien is in het Londense King’s Head-theater. De titel verwijst naar de buitenechtelijke relatie van Spectator-uitgeefster Kimberly Quinn met de minister van Binnenlandse Zaken David Blunkett. Een illusie armer maar een zoontje rijker moest de stapelverliefde minister vanwege deze affaire, ontstaan op de Groucho Club, eind vorig jaar aftreden. Later bleek dat Quinn, een Amerikaanse «socialite» die zich laat leiden door Henry Kissingers adagium dat macht de ultieme liefdesgod is, tussendoor ook iets had met Simon Hoggart, de politieke sketchschrijver van The Guardian die voor The Spectator, hoe toepasselijk, de wijnrubriek verzorgt. Tegelijkertijd ging hoofdredacteur Boris Johnson vreemd met zijn columniste Petronella Wyatt, dochter van wijlen Labour-parlementariër en Murdoch-vertrouweling Woodrow Wyatt. Johnson raakte zijn baan als schaduwminister van kunstzaken kwijt, maar wist zijn huwelijk te redden.

Dat laatste ging niet op voor zijn assistent Rod Liddle. De auteur van het boek Too Beautiful for You had het aangelegd met de verloofde Spectator-receptioniste. Zelfs in de wachtkamer van BBC’s Question Time bleken de twee de liefde te hebben bedreven, dit tot enig gefrons bij Liddle’s panelcollega’s, waaronder de fractieleider van New Labour. Hoewel de werkelijkheid komisch genoeg was om ongemoeid te laten, heeft Young enkele fictieve handelingen aan het verhaal toegevoegd. Zo wordt Blunkett op orale wijze gefêteerd door een Braziliaanse ober met visumproblemen, terwijl hij in het echt het visumtraject van Quinns Filippijnse kindermeisje zou hebben bespoedigd. Die beschuldiging is destijds echter op omzichtige wijze on schadelijk gemaakt door de secretaris-generaal van zijn ministerie, hetgeen de mandarijn enkele maanden later reeds een ridderschap zou opleveren.

Blunketts advocaten waren dan ook nauw betrokken bij de voorbereidingen van deze zwoele zedenschets. De minister, die wegens de vakantie van Charles Clarke weer even terug is op zijn oude post, mag de tradities binnen het Britse recht dan wel minachten, hij koestert ’s lands smaadwetgeving, die ervoor zorgt dat journalisten niet mogen schrijven dat John Cleese zijn gevoel voor humor verloren heeft of dat McDonald’s ongezond eten verkoopt. Blunkett zelf probeerde een paar jaar terug nog een journalist te vervolgen na dat die een «tendentieus» artikel over hem had geschreven. Voorlopig hebben zijn juristen werk genoeg. Op tv komt dit najaar een film over zijn affaire met Quinn en op het West End een musical.

PATRICK VAN IJZENDOORN