Toegestoken hand

De Tilburgse imam Ahmed Salam weigerde afgelopen weekeinde de hand van minister Verdonk van Vreemdelingen zaken en Integratie te schudden.

Waarom? Verdonk is een vrouw. Volgens Salam mag hij wegens zijn geloof vrouwen geen hand geven. Om maar eens in een handomdraai de over elkaar buitelende discussies van de afgelopen weken op één hoop te vegen: zou dit nou vallen onder de vrijheid van godsdienst? Zo ja, zou Salam dan toch zijn aan te klagen wegens belediging?

Volgens een woordvoerder van het ministerie was Salam de enige op de bijeenkomst van imams die Verdonk geen hand wilde geven. Maar daarmee is wat er gebeurde nog geen incident, het meest versluierende woord van de laatste tijd. Steeds vaker komt het voor dat een mannelijke dokter zijn uitgestoken hand naar een vrouwelijke patiënt onverrichter zake in zijn doktersjas kan steken of dat een vrouw op een bijeenkomst door mannelijke moslims niet wordt begroet. Op het voorval met Verdonk komt uit de politiek als reactie: schandalig (VVD), je kunt het handen schudden met vrouwen niet bij wet afdwingen (PvdA), en orthodoxe joden doen het ook niet (CDA). Reacties volgens het bijpassende partijboekje.

Maar stel dat Verdonk zwart was geweest en haar hand was geweigerd omdat die zwart was. Of dat Verdonk joods was geweest en dat de reden voor de weigering was geweest. Of stel dat Verdonk degene was geweest die de toegestoken hand had geweigerd, omdat die van een moslim was. Hoe was er dan gereageerd? Was er dan gezocht naar de voor deze beledigingen bijpassende en als vergoelijking geldende godsdienst? Het voorval zo verdraaien getuigt van een gekrenkt gemoed. Met humor reageren op een belediging is veel beter. Ook dat is de laatste weken in de nasleep op de moord van Van Gogh vaak gezegd: moslims ontberen gevoel voor humor. Dat was om aan te geven dat Van Gogh zichzelf als dorpsgek zag en dat zijn tirades ook met humor beschouwd moesten worden. Salam echter ziet zichzelf niet als dorpsgek, hem is het ernst. Het weigeren van de hand staat voor de rol die de vrouw in zijn wereld behoort in te nemen. Daar met humor op reageren zou langs hem afglijden als water op een vette huid. Daarom een voorstel: de man moet voor zijn inburgeringscursus in Van Dale het woord «hand» opzoeken en alle, maar dan ook alle uitdrukkingen en gezegdes leren waarin dat woord in de Nederlandse taal voorkomt. Rondom dat alledaagse woordje kan hem veel over Nederland worden geleerd. Bijvoorbeeld dat een toegestoken hand weigeren een diepere betekenis heeft en voor méér staat dan onfatsoen. Dat wij niet bereid zijn de tolerantie voor andersdenkenden uit handen te geven, maar deze met hand en tand zullen verdedigen. Dat wij hem dan wel een vinger hebben gegeven, maar dat als hij de hele hand pakt hij in de problemen komt. En natuurlijk willen we ook onze persoonlijke belangstelling voor hem en zijn familie tonen en daarom graag weten of er bij hem thuis weer wat aan ’t handje is.

Bovenal moet hij leren dat er een in vergetelheid geraakte uitdrukking bestaat die luidt: «Mans hand boven». Dat zal Salam vast aanspreken: het gezag van de man geldt boven dat van de vrouw. Maar daar houdt de inburgering niet op. Het is geen toeval dat bijna niemand die uitdrukking nog kent: de werkelijkheid die erachter schuilging, is niet meer. Dat is een verworvenheid die wij niet uit handen zullen geven.

AUKJE VAN ROESSEL

Tijdelijk valide

Progressief Amerika krijgt geleidelijk in de gaten dat het met eigen wapens wordt bestreden. En wel door de regering.

WASHINGTON – De semantische implicaties van politieke correctheid zijn al eeuwen oud, maar de laatste decennia werden ze vooral zichtbaar in de Verenigde Staten. Daar nam het aantal nieuwe woorden voor oude betekennissen een enorme vlucht. Bekend is de verandering van het sociaal wenselijke woord voor neger. Van nigger, («the n-word», zelfs in verhandelingen over taalverandering mag het woord niet worden uitgesproken), via «coloured» (hoezo wij wél een kleur en blanken niet) naar «black» en uiteindelijk «afro-American».

Werd in Nederland vorig jaar de gedachte nog weggelachen dat de straatnaam «Turk» te Zwijndrecht beledigend is voor Turken, in Amerika is in de afgelopen decennia voor iedere denkbare afwijking of handicap het bordje verhangen. Dwergen mogen alleen «kleine mensen» worden genoemd, indianen heten native-Americans, dikke mensen «horizontally challenged», gehandicapten «differently abled» en – geen grap – mensen zonder handicap worden in politiek uiterst correcte gemeenschappen van dit land «temporarily able» genoemd.

De drang om de harde werkelijkheid zacht te verpakken leidde er in Oakland zelfs toe dat een nieuwe taal werd erkend. Enkele zwarte studenten waren de Engelse taal zo onmachtig dat hun school ze een klas liet volgen om de basale begrippen van de grammatica onder de knie te krijgen. Vooralsnog niets nieuws onder de zon. Maar deze «beledigende» behandeling zat de schoolleiding niet lekker. Die besloot daarop dat hun zwarte studenten voortaan onderwijs zouden krijgen in zowel het Engels als in hun «eigen» taal, het zogenaamde «Ebonics», ofwel «zwartentaal». Dit is niet een woord voor grammaticaal onjuist Engels, legden enkele linguïsten uit, maar de benaming van een aparte taal die ondersteuning verdient. Uiteindelijk voorkwam Bill Clinton indertijd dat er publiek geld naar deze school ging.

Het is niettemin gefundenes Fressen voor het televisienetwerk Fox. Telkens als er een geval opduikt van overspannen correctheid verkneukelen de presentatoren van Fox zich. De deskundigen geven er steevast dezelfde verklaring voor dit inderdaad vermoeiende fenomeen: de «pinko weenie-liberals» ondermijnen niet alleen godvrezende, eerlijke en hardwerkende patriotten, zij voeren ook oorlog tegen «normality». Die oorlog blijkt de regering inmiddels ook te voeren. Prachtige namen gaf het Witte Huis aan beleidsplannen die bedoeld waren om het bedrijfsleven meer armslag te geven. Het openbreken van nationale parken, om grondstoffen te delven of bomen te kappen, noemde Bush het «gezonde-bosseninitiatief». En een nieuwe wet die volgens milieuorganisaties desastreuze gevolgen heeft, kreeg de titel «Clean Air Act». Deze week deed het Witte Huis een beroep op Republikeinse senatoren, lobbygroepen en welgezinde media om de ophanden zijnde «hervorming» van de sociale zekerheid geen «privatisering» te noemen. De sociale-zekerheidspremies zullen niet meer worden belegd in staatsobligaties, zo is het plan, maar door werknemers zelf via privé-rekeningen worden belegd in aandelen en obligaties. Het Republikeinse congreslid Shaw hield deze week zijn collega-commissieleden voor dat alleen deze privatisering – want dat is het – de gevolgen van de vergrijzing kan opvangen. Maar hij gebruikte het woord niet. Als het beestje bij de naam wordt genoemd, is een grote meerderheid van de Amerikanen tegen.

Binnen de invloedrijke vakbond en lobbygroep voor ouderen de AARP klaagden stafleden afgelopen week dat het woord door de leiding al uit hun memo’s en artikelen wordt geschrapt. Een goed alternatief hadden de bazen nog niet. Het Cato-instituut, voorvechter van de vrijemarktgedachte, biedt er een. In 1995 begon het een project «on Social Security Privatisation». Dat heet inmiddels «Project on Social Security Choice». Dat klinkt goed. Cynici wachten nu op een «frisse» of «vrolijke» oorlog. De invasie van Irak heette nog «just»: «gerechtvaardigd».

PIETER VAN OS

Wapens van willekeurige wanhoop

Een 24-jarige vrouw is vorige week in Londen ernstig gewond geraakt nadat gangsters het vuur op elkaar hadden geopend na de uitreiking van de Urban Music Awards in het Barbican Centre.

LONDEN – De ruzie was ontstaan na een meningsverschil tussen twee bezoekers over de muzikale oproep van enkele genomineerde reggaesterren om homo’s te vermoorden. De schutter, die zeven kogels had afgevuurd, bleek het muziekfeest gewapend en in een kogelvrij vest te hebben bijgewoond. Het slachtoffer, een toevallige voorbijgangster, overleefde de schietpartij. Dat kon een maand eerder niet worden gezegd van de veertienjarige Danielle Beccan uit Nottingham, die na het bezoeken van de kermis dodelijk werd geraakt door een afgedwaalde kogel tijdens een treffen tussen twee gangs. Een paar dagen daarna overleefde een peuter uit Hackney, Oost-Londen, door een wonder een aanslag op haar vader, wiens auto met vijftien kogels werd doorzeefd.

Terwijl de Britse media grondig berichten over de lotgevallen van de Black Watch in Irak vallen er in Blairs achtertuin (ja, ook in Islington) bijna dagelijks gewonden of doden bij schietpartijen, iets waar alleen nog maar de regionale kranten over schrijven. Alleen in Londen al vonden vorig jaar meer dan vierduizend incidenten met wapens plaats, gevolgd door de achterbuurten van Manchester, Birmingham, Nottingham en Glasgow. Begin deze maand deed de Londense politie een inval in 47 woningen, waarbij meer dan honderd wapens in beslag werden genomen.

Criminelen hebben ontdekt dat het doodeenvoudig is om via e-Bay wapens aan te schaffen. Populair in gangsterland is de Tech 9, het soort wapen dat werd gebruikt bij het Columbine-bloedbad. Het probleem van dit wapen is de onnauwkeurigheid, waardoor nogal wat «collateral damage» ontstaat, een verschil met Amsterdam, waar de onderwereld zorgvuldiger te werk gaat. Een nog groter probleem is de «live fast, die young-mentaliteit» bij de meedogenloze, Jamaicaanse «Yardies». De peuter in Hackney bleek, samen met een vierjarig vriendinnetje, door haar vader als menselijk schild te zijn meegenomen. Hij had erop gerekend dat zijn rivalen niet op kinderen zouden schieten, een ijdele hoop in een wereld waar twaalfjarigen met semi-automatische geweren rondlopen, de kindsoldaten van Engeland. Deprimerend zijn ook de details bij een rechtszaak die momenteel dient tegen de vijf mannen die begin 2003 twee vrouwen, waaronder de achttien jaar oude halfzuster van een van de daders, «per ongeluk» hebben doodgeschoten bij een kappers salon in Birmingham. De schutter wist overigens amper dat hij een halfzuster had. Het gros van de schietpartijen speelt zich af binnen de no go-gebieden, zoals de omgeving rondom Denning Town, 23 etages armoede en misère om de hoek bij de Erotic Gherkin, de wolkenkrabbende totempaal van handelend Londen. BBC-verslaggever Adrian Addison, die er onlangs een reportage maakte, moest voor zijn leven rennen.

Tussen al het wapengekletter door werd Londen in de afgelopen weken opgeschrikt door moorden op een informaticastudent en op de barman, die nota bene vijf jaar geleden gewond was geraakt bij de spijkerbomaanslag op een homobar in Soho. Bij laatstgenoemde misdaad was een veertienjarig meisje betrokken. Wat doet New Labour? Binnenlandse Zaken noemde de toename van drie procent van gewapende criminaliteit «acceptabel en voorspelbaar», de premier richt zich op de «Asbos» (dronken vechtersbazen, bedelaars, soepverkopers zonder vergunning), en de Londense burgemeester achtervolgt rokers die hun peuken op straat dumpen. Ondertussen wil de Londense politie preventief gaan fouilleren, een gebruik dat na het MacPherson-rapport van 1999, waarin het korps van racisme werd beticht, in onbruik was geraakt. Het zwembad van Forest Hill, Zuid-Londen, heeft met een bordje bij de ingang eigen maatregelen getroffen: «Have you got a gun? Hand it in!»

PATRICK VAN IJZENDOORN

Koude Oorlog II begint in Kiev

Verkiezingen zijn bedoeld om een machtsstrijd te beslechten. De presidentsverkiezingen in Oekraïne hebben echter een probleem geschapen.

Een decennium na de val van de Muur in Berlijn blijken verkiezingen met meerdere kandidaten steeds vaker de opmaat te zijn tot een volksopstand. Na Belgrado 2000 en Tbilisi 2003 staat nu Kiev 2004 op de rol. Oekraïne is de belangrijkste uit deze trits. De ex-sovjetrepubliek ligt midden in Europa, is zo volkrijk als Frankrijk en etnisch heterogeen. De finale van de presidentsverkiezingen zondag is er uitgedraaid op een «kastanjerevolutie».

Zondagnacht leek sprake van opluchting. Volgens de exit polls ging voormalig premier en centraal bankier Viktor Joesjtsjenko, door de spindoctors van de Russische president Vladimir Poetin afgeschilderd als een gevaarlijke westerling, aan de leiding. Maar maandag presenteerde de centrale Kiesraad het omgekeerde resultaat. Premier Viktor Janoekovitsj, die zich in de campagne had mogen verheugen in de steun van het Kremlin, was met 49,42 procent verkozen tot opvolger van president en beschermheer Leonid Koetsjma. De andere Viktor beet met 46,7 procent in het zand.

Duizenden aanhangers van Joesjtsjenko gingen de straat op en richtten in het centrum een soort tentenkamp op voor het parlement Verchovna Rada. Joesj tsjenko schetste de honderdduizend demonstranten in het centrum van Kiev drie scenario’s. Eén: spoedzitting van het parlement. Twee: massademonstraties. Drie: naar de rechter. «Aan deze drie scenario’s wordt nu leiding gegeven», aldus Joesjtsjenko. De geest vloog uit de fles. In het westerse en tot 1939 buiten Moskous juris dictie vallende Lviv besloot de gemeen teraad Joesjtsjenko als «overwinnaar» te erkennen. Ivano-Frankovsk volgde. De sneeuwbal rolde vervolgens in oostelijke richting. In Kiev kwamen de gemeenteraadsleden in spoed zitting bijeen en in «Russische» steden als Odessa en Charkiv gingen duizenden de straat op.

De impasse was compleet. Er diende zich een vlijmscherpe scheiding tussen Oost en West aan, ook internationaal. Het meest rampzalige scenario dat zich had kunnen aandienen begon zich te ontrollen. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa sprak een vernietigend oordeel uit over de tweede ronde van zondag, waarbij volgens haar nog meer sprake was geweest van «serieuze schendingen en een patroon van intimidatie» dan drie weken geleden. De EU eiste bij monde van dienstdoend minister van Buitenlandse Zaken Ben Bot hertelling. Het Amerikaanse State Departement liet zich evenmin onbetuigd. In het Oosten gebeurde het omgekeerde. De Russische waarnemers onder leiding van een oud-minister van Binnenlandse Zaken verklaarden dat alles keurig was verlopen. En president Poetin feliciteerde onmiddellijk de nieuwe president Janoekovitsj.

De grote vraag dinsdagmiddag, voor het sluiten van dit nummer, was: wat doet Poetin? De gekste berichten circuleerden, tot aan het gerucht dat speciale gewapende eenheden in Moskou hun koffers al hadden gepakt om op een eventueel bevel in Kiev de orde te komen herstellen.

Hoe dan ook. Rusland gedraagt zich tegenover Oekraïne zoals het zich in vroeger tijden steeds gedroeg: als de grootmacht jegens het «kleine Rusland». Winnen Janoekovitsj en Poetin de slag, dan zijn de verhoudingen binnen Oekraïne voor jaren verziekt en staat het Westen voor het blok of ze daden bij hun woorden durven voegen. Winnen Joesj tsjenko en de straat, dan leidt Poetin de grootste politieke nederlaag uit zijn vijfjarige presidentschap. In beide gevallen dient zich een nieuwe Koude Oorlog tussen Oost en West aan, een confrontatie tussen landen die doen alsof ze elders partners zijn in de war on terrorism.

HUBERT SMEETS

Europa: al tien jaar geen betrouwbare boekhouding

Op een achternamiddag heeft een Europees ingesteld gezelschap vorige week kennis genomen van een aantal harde conclusies uit het Jaarverslag 2003 van de Europese Rekenkamer.

In het gebouw van de vaderlandse Rekenkamer in Den Haag sprak Maarten Engwirda, Nederlands lid van dat controle-apparaat. Engwirda: «Ook over 2003 heeft de Europese Rekenkamer geen positieve verklaring met betrekking tot de rechtmatigheid van de uitgaven der Europese Unie en de Europese Commissie kunnen geven. Dat is nu voor het tiende jaar. De problemen die wij jaar op jaar signaleren zijn zodanig ernstig en gecompliceerd dat niemand mag verwachten dat de Rekenkamer binnen enkele jaren tot een positief oordeel zou kunnen komen.»

Engwirda ging door: «Laat ik beginnen met de rekening ultimo 2003. Op een aantal niet onbelangrijke punten na is de Europese Rekenkamer van oordeel dat de rekening een getrouwe weergave vormt van de financiële positie van de Europese Unie.» Maar: «Daar moet wel bij worden aangetekend dat de rekening nog steeds extracomptabel tot stand komt, met alle risico’s voor de betrouwbaarheid van dien. Het nieuwe boekhoudsysteem, dat vanaf 1 januari 2005 wordt ingevoerd, moet daaraan een einde maken. Wij hebben overigens nog steeds twijfel of het de Europese Commissie zal lukken de informatie systemen die voor dat boekhoudsysteem nodig zijn op tijd opera tio neel te hebben.»

Een vraag voor de mens die niet vertrouwd is met het Bruxel lois/Luxembourgois jargon duikt op: Wat is «extracomptabel»? Voorlichters en accountants bij de Algemene Rekenkamer in Den Haag bekenden schoorvoetend het ook niet te weten. Is extracomptabel niet «buiten de boekhouding»? Er was een accountant die dat ook vond, maar dacht dat die uitleg toch eigenlijk niet kon zijn bedoeld. De voorlichter van de Europese Rekenkamer meende dat Engwirda het niet gezegd had, maar bezweek toen het letterlijk in de tekst van Engwirda zelf bleek te staan. Alleen in de Europese Rekenkamer in Luxemburg kon iemand het uitlegen, zij het anoniem.

Waar het om gaat is dat alle landen en organen van de EU zich boekhoudkundig in één systeem scharen. De Amerikanen noemen dit het «single audit system». Voor de EU is een gigantische boekhoudoperatie nodig om het zover te krijgen. Alle software en alle computersystemen moeten op de schop en gelijkgetrokken worden. Nederland is een uitzondering: dat kent het Amerikaanse systeem al. Engwirda: «Het hervormingsprogramma van de Europese Commissie voor verbetering van beheer en controle zit wel op het juiste spoor, maar van een doorbraak is nog geen sprake. De jaarlijkse activiteitenrapporten van de directoraten-generaal zijn verbeterd, maar hun verklaringen over de rechtmatige aanwending van EU-geld zijn veel te positief of houden geen rekening met de door de DG’s zelf uitgesproken reserves. Kortom, inconsistent en voor de Rekenkamer voorlopig geen basis om conclusies op te baseren. Wij zijn het ook niet eens met de constatering van de Commissie dat er in 2003 substantiële vooruitgang is geboekt, en dat alle acties in het Witboek van vorig jaar zijn uitgevoerd. In de praktijk ontbreekt nog veel. Zo was de invoering van interne controlestandaarden op papier wel min of meer gereed, maar in de praktijk nog onvoldoende om enige zekerheid met betrekking tot de rechtmatigheid van de uitgaven te verschaffen, en daar gaat het natuurlijk om.»

Maar er is meer. Bijvoorbeeld dat, net als in de tien voorgaande jaren, de Rekenkamer geen positief oordeel heeft geveld over de rechtmatigheid van de uitgaven voor het gemeenschappelijke landbouwbeleid: in totaal 44,4 miljard euro. In elk van de diverse categorieën van het landbouw beleid zijn materiële fouten aangetroffen. Engwirda: «Dit jaar zijn we tevredener. Wel is er zorg om de toename van het aantal betaalorganen, waarover de Commissie goedkeuring heeft moeten uitstellen, vaak als gevolg van onvoldoende intensieve of betrouw bare controles. In 2001 betrof het vier betaalorganen, in 2002 zeventien en in 2003 29, in totaal voor een bedrag van negentien miljard oftewel 43 procent van de gedeclareerde uitgaven.» Het terrein van de structuurfondsen (in totaal 28,5 miljard) blijft het meest kwetsbaar in termen van risico’s voor onrechtmatige uitgaven. Als belangrijke oorzaken noemt Engwirda de zeer grote verschillen tussen de lidstaten waar het gaat om de inrichting van hun financiële controlesystemen en lange programmerings- en uitvoeringstermijnen. Het beheersysteem voor het regionale fonds in Spanje en Griekenland is dusdanig dat de Commissie er niet op kan vertrouwen. Dat geldt ook voor de controlesystemen voor het Cohesiefonds in deze twee landen plus Portugal.

Op de Haagse bijeenkomst, waar met weinig opwinding naar dit trieste verhaal werd geluis terd, ging de naam van Jules Muis rond, de Nederlandse directeur-generaal Financiën, die enkele maanden geleden is vertrokken, eenvoudig omdat hij er genoeg van had. Jules Muis is een van de bekwaamste accountants van ons land, heeft een aantal jaren bij de Wereldbank gewerkt en was naar Europa (Brussel) teruggekeerd om een klus te klaren die bij nader inzien onmogelijk bleek. Desgevraagd zegt Engwirda dat Muis hem gezegd heeft er niet in geslaagd te zijn «door het establishment heen te komen».

FRISO ENDT