Week 9

Historikerstreit (1)

Hamer en sikkel is hetzelfde als een hakenkruis, vinden voorstanders van een Europees verbod op communistische symbolen.

Een jongen van een jaar of zestien in een rood T-shirt met de letters CCCP werd eind januari tijdens een talkshow op de Tsjechische televisie gevraagd of hij wist wat die letters betekenden. Hij zei: «Geen idee, misschien iets met Cult?» Tientallen boze telefoontjes van oudere Tsjechen volgden. Hoe was het mogelijk dat de jeugd niet wist dat men nog maar kort geleden leefde onder sovjetdictatuur?

De Praagse jongen was net zo onwetend als de Britse prins die op een feestje dacht met een uniform van de Hitlerjugend te kiezen voor een leuke outfit. Het verschil is echter dat Harry zorgde voor internationale commotie, en niet alleen omdat hij als zoon van prins Charles per definitie hot news is. Het hakenkruis is verboden, de hamer en sikkel niet.

Over de politieke connotatie van deze symbolen werd vorige maand vanuit het voormalige Oostblok een debat aangezwengeld. Twee europarlementariërs, uit Litouwen en Hongarije, eisten een verbod op het dragen van communistische uitingen. De euro commissaris van Justitie Franco Frattini bleek gevoelig voor hun oproep. Nu steeds meer landen uit het voormalige Oostblok lid van de Europese Unie zijn en het oude Europa van vóór de Tweede We reld oorlog weer een eenheid wordt, is volgens hem de tijd rijp voor een reflectie op beide ideologische systemen: «Als we constateren dat er overeenkomsten zijn tussen het nazisme en het stalinisme, dan moeten we consequent zijn en ook de hamer en sikkel verbieden.»

Deze parallel werd ruim twintig jaar geleden al getrokken in Duitsland. De intellectuelenstrijd die de geschiedenis in ging als de Historikerstreit (onder aanvoering van Ernst Nolte), ging er midden in de Koude Oorlog in het gedeelde Duitsland heftig aan toe. Want als er nauwe verwantschap en verwevenheid bestond tussen beide ideologische systemen (van het totalitaire karakter tot het enorme aantal slachtoffers) dan zou dat impliciet het nazisme (met als typisch kenmerk de rassenleer) minder uniek maken.

De kwestie laait nu op vanaf de andere kant van het voormalige IJzeren Gordijn. Mede-initiatiefnemer is Vytautas Landsbergis, de man die in 1991 Litouwen vrij maakte uit het sovjetrijk. Hij pleit er ook voor dat Rusland eindelijk zijn verantwoordelijkheid neemt voor zijn gruwelijke verleden en zijn rol als onderdrukker van de satellietstaten. Maar zijn oproep slaat niet aan bij de nieuwe generatie politici. En al helemaal niet bij de kioskhouders die sinds vijftien jaar in de ban zijn van vrije marktprincipes. Ze maken dikke winsten met authentieke spullen uit het ancien regime of nieuw gemaakte artikelen met een knipoog naar het communistische verleden. De ideologische waarde ervan is moeiteloos ingeruild voor commerciële belangen. De massaal toegestroomde toeristen ko pen bustes van Stalin, militaire attributen met hamer en sikkel, T- shirts met opschriften als McLe nin, leren KGB-jassen, Matroskja-poppen met daarop geschilderd de grote leiders uit de Sovjet-Unie of sportkleding met de letters CCCP. Voor hen en voor Oost-Europese jongeren zijn deze prullaria vooral «leuk en cool». Voor de oudere generatie die de realiteit ervan vijftig jaar lang aan den lijve heeft ondervonden, is het pijnlijk.

MARGREET FOGTELOO

Historikerstreit (2)

Hoeveel hebben de niet-Russische volkeren niet te danken aan Rusland?

De Russen brachten ze in dus triële ontwikkeling, bevrijdden ze van de nazi’s en gaven ze onafhankelijkheid. En toch blijven de niet-Russische volkeren de Russen maar vernederen. Over ruim twee maanden bereikt deze ergernis een hoogtepunt. In Moskou wordt 9 mei de zestigste verjaardag van de overwinning op het fascisme gevierd. Geen ander land heeft volgens president Poetin zo veel bijgedragen aan de bevrijding van de joden en alle andere slachtoffers van het nazisme als Rusland. Op deze dag verwacht het Kremlin dan ook alle staatshoofden op het Rode Plein. Maar de drie Baltische landen doen moeilijk. Litouwen en Estland laten sowieso verstek gaan. Ze beschouwen Rusland niet als bevrijder, maar als bezetter. Rusland is de erfgenaam van de Sovjet-Unie, die het Baltikum in 1939 op grond van het pact tussen Hitler en Stalin kortstondig innam en na de zege in 1945 nog eens hardhandig zuiverde van anticommunistische elementen.

Alleen president Vike-Freiberga van Letland heeft haar komst aangekondigd: niet uit dankbaarheid jegens het Rode Leger, maar louter omdat de nieuwe bondgenoten van de Europese Unie een demonstratieve afwezigheid mo ge lijk zouden opvatten als een vergoelijking van het fascisme. Op het ministerie van Buitenlandse Zaken in Moskou weten ze nu niet meer wat irritanter is: Vike-Freiberga’s tactische knieval voor het Westen of de ondankbaarheid van haar collega’s in Estland en Litouwen.

HUBERT SMEETS

Geert Mak in Frankrijk

«Een prachtig boek dat zeer invoelend staat tegenover het stervensproces dat het bezingt», zo schrijft Le Monde over Geert Maks Que sont devenus les paysans?

PARIJS – Afgelopen weekend werd Geert Maks klassieker Hoe God verdween uit Jorwerd gepresenteerd. Het Institut Néerlandais had er geen toepasselijker plaats voor kunnen kiezen dan de jaarlijkse Salon International de l’Agriculture. Op de beurs ontmoet de metropool het omringende platteland. In acht hallen volgestouwd met allerhande apparatuur, meer dan vierduizend dieren en ontelbare landbouwproducten kunnen de Parijzenaars zich vergapen aan al het moois dat La France profonde te bieden heeft. Traditiegetrouw liet ook president Chirac zich bij de opening even zien. Zoals verwacht greep hij de mogelijkheid aan om campagne te voeren voor de Europese grondwet, waarover de Fransen zich binnenkort in een referendum zullen uitspreken. «Laat mij u één ding zeggen», hield de president enkele verblufte boeren voor, «als u zich in de voet wilt schieten, doe u dat vooral, maar kom dan achteraf niet protesteren.»

Vanzelf leidde dit maar even af van datgene waar de in grote drommen toegestroomde bezoekers werkelijk voor kwamen: voor de oesteroogstmachine uit de Haut-Normandie, de runderen uit de Limousin, de varkens uit de Gascogne en vooral voor de wijnen, de kazen, de hammen, de worsten, de cider, de ganzenlever – voor al het lekkers waarvoor duizenden Franse dorpen het hele jaar garant staan.

Maar voor hoe lang nog? Want is er nog wel toekomst voor het dorp? Dat waren de vragen die ter tafel kwamen in het zaaltje vlakbij Village du Cochon, domein van het zwart bespikkelde Bayeux- varken. Geert Mak debatteerde er met historicus Emmanuel Le Roy Ladurie, oud-directeur van de Bibliothèque Nationale de France en in Nederland bekend vanwege Montaillou, zijn boek over een katharendorp aan de voet van de Franse Pyreneeën. Mak wees erop dat in 1960 nog tweederde van de wereldbevolking op het platteland woonde en éénderde in de steden en dat die getallen in 2020 precies zouden zijn omgedraaid. «Een evolutie zo ingrijpend als die van het nomadische naar het sedentaire bestaan!» Toch hoefde voor de toekomst van het dorp niet te worden gevreesd. Zelfs zonder boeren zou dat uiteindelijk wel overleven.

Le Roy Ladurie gokt op de banlieusards, bewoners van de verpauperde buitenwijken die de handdoek in de ring gooien en voor het platteland kiezen. Mak zet in op de moderne technologie. Dankzij internet zijn mensen zoals hijzelf niet langer gebonden aan een stad. Gesomberd werd er eigenlijk alleen door Le Roy Ladurie. En wel over de staat van het Franse boerenbedrijf. Dat was kortweg «la merde absolue». Het aanwezige publiek dat kort tevoren de gang had moeten maken door Village du Cochon beaamde dat volledig.

MARIJN KRUK

De kleine David

Handen, voeten en pisello; de David van Michelangelo is toch anatomisch correct.

Eeuwenlang werd al geroddeld over de David van Michelangelo. Met name de kleine David was voortdurend onderwerp van geschimp en geschamper. Tot de Florentijnse anatoom Massimo Gulisano en haematologist Pietro Bernabei het vorig jaar op een symposium ter gelegenheid van Davids vijfhonderdste verjaardag opnamen voor hun stadgenoot en beweerden dat zijn lijf anatomisch geheel in proportie is. Dat Davids voeten en handen iets te lang lijken, ligt aan het lage perspectief van de toeschouwer. En nee, de edele delen zijn niet te klein. Althans, dat zijn ze wel, maar, zegt Gulisano, «in overweging nemend dat dit het beeld is van een jonge man die met zijn gedachten bij een gevecht was dat op het punt stond aan te vangen, is alles normaal». David stond strak van angst, agressie en spanning voor het gooien van zijn steen. Vandaar zijn kleine pisello.

Nog deze maand verschijnt bij het Nederlands Interuniversitair Kunsthistorisch Instituut te Florence de studie ten bewijze. «David is niet bepaald ruim be deeld, maar hij is geheel normaal», laat Gulisano alvast weten. «Zijn penis meet vijftien centimeter, hetgeen gegeven de hoogte van zijn standbeeld overeenkomt met zes à zeven centimeter bij een volwassene.»

SANDER PLEIJ

Top-100

De best bezochte kunsttentoonstelling van 2004 had plaats in Japan.

The Art Newspaper publiceert een lijst met de best bezochte tentoonstellingen van 2004. Opvallend zijn de hitnoteringen van tentoonstellingen in Japan. Ne der land is vertegenwoordigd met alle tentoonstellingen die in het Van Gogh Museum liepen, hetgeen tevens het zwakke punt van de lijst aantoont: niets ten nadele van het tentoonstellingsbeleid, maar verzin maar eens iets wat de stroom toeristen van het bordes van het Van Gogh Museum wegjaagt.

Ook valt op dat in het Rubens-jaar wel twee tentoonstellingen over de Vlaamse meester de lijst haalden, maar dat deze te bezichtigen waren in het Oostenrijkse Wenen (231.000 bezoekers; 2817 per dag) en het Italiaanse Genua (195.000 bezoekers; 1970 per dag).

SANDER PLEIJ

Oscars

Na maanden zonder frontnieuws uit «de cultuuroorlog» sloeg het vrijzinnige kamp uit de Amerikaanse kuststreken deze week op de Oscar-uitreiking keihard te rug.

WASHINGTON– Decent strijdt tegen decadent. En hoewel ze de verkiezingen verloren, lieten de kosmopolitische decadenten zien dat de handdoek nog lang niet in de ring is geworpen. In Hollywood werd een bokssage tot beste film gekozen waarin de hoofdpersoon (Hillary Swank, beste actrice) haar leven op eigen verzoek laat beëindigen door haar bokstrainer, gespeeld door Clint Eastwood, die door de Academy-leden tot beste regisseur werd uitverkozen.

In de beste buitenlandse film lukt het een ongeneeslijk zieke man om na dertig jaar strijd met de Spaanse regering een einde aan zijn leven te maken. De vrouw die hem daarbij hielp in dit waargebeurde verhaal is momenteel op spreektour om te pleiten voor legalisering van euthanasie.

Een derde genomineerde film, Vera Drake van Mike Leigh, gaat over abortus. De film werd gedraaid op honderden speciale bijeenkomsten, georganiseerd door een Amerikaanse belangenvereniging ter verdediging van het recht op abortus. De film werd met opzet uitgebracht in oktober 2004, in de ijdele hoop een verschil te maken bij de verkiezingen van 2 november.

De grote winnaars waren niet de grootste kassuccessen uit het afgelopen jaar, wat doorgaans een goede indicator is van Academy-succes. De leden van de Academy hadden politieke pijlen op hun boog. Ook het bijna rituele gezanik over de president kon niet uitblijven. De jonge spreek stalmeester Chris Rock verklaarde onder meer dat een winkel bediende van de keten GAP zeker zou zijn ontslagen als hij een budgetoverschot had veranderd in een recordtekort en als zijn redenen voor een oorlog met de winkelketen Banana Republic uit de duim bleken gezogen.

Vooral radio-rechts weet niet hoe ze het heeft, zo veel woede moet er in een keer worden geuit. Rush Limbaugh, de best beluisterde radioreactionair, noemde East woods film «liberale propaganda». De conservatieve commentator Debbie Schlusser noemde de film een «links schotschrift», dat in moreel gehalte vergelijkbaar is «met nazi’s die gehandicapten en geestelijk zwakkeren vermoorden». Rabbi Daniel Lapin beschuldigde Clint Eastwood van het plegen van een «culturele misdaad», vergelijkbaar met Bill Clinton, «die het begrip orale seks naar Amerika’s huiskamers heeft ge bracht».

Het kan verkeren. Ooit was Clint Eastwood alias Dirty Harry een held van de Republikeinen. In de jaren tachtig is hij zelfs nog enige tijd Republikeins burgemeester geweest van het stadje Carmel. Zelf zei Eastwood over alle commotie: «De film is geen pleidooi voor euthanasie. Ik weet niet wat ik zelf zou doen in de situatie van het personage. Ieder verhaal is een what if. Je hoeft niet van incest te houden om van Hamlet te kunnen genieten.» En toen de vragen politieker werden: «Misschien kom ik op een leeftijd dat ik seniel word, of nostalgisch, of beide, maar mensen zijn tegenwoordig zo boos. Vroeger kon je het met iemand oneens zijn en toch vrienden blijven. Nu hoor je voortdurend van die praat pro gramma’s waarin iedereen die anders denkt een imbeciel is en een idioot, zowel aan de rechter- als linkerzijde. Van mij hoeft dat niet zo.»

PIETER VAN OS

Maggie’s Toyboy

Een paar weken nadat de BBC door Alastair Campbell was uitgemaakt voor een stelletje verneukte «twats» kwam er afgelopen weekeinde een aanval uit de vertrouwde hoek van de Conservatieve Partij.

LONDEN– Maandagavond zond de BBC Faith uit, een film over de mijnwerkersstaking van 1984. Het realistische verhaal gaat over de zwagers Gary en Paul, de één een twijfelende staker, de ander een plichtsgetrouwe politieman met opspelend geweten. Tegen hun wil worden ze bij de picket line elkaars vijanden. Pauls vrouw gaat vreemd met Gary, wiens politiek geëngageerde vrouw op haar beurt verliefd wordt op een sociaal werker die later een agent-provocateur van de geheime dienst blijkt te zijn. Gary overleeft de stakingen niet. Tijdens een gevecht met zijn zwager wordt hij over reden door een busje stakings brekers. Aan het einde van de film, geschreven door ex-vuilnisman William Ivory, komen de namen in beeld van alle gestorven mijnwerkers, geeft de baas van MI5 de ondermijnende rol van haar dienst toe en zijn archiefbeelden te zien waarop Margaret Thatcher complimenten uitdeelt aan de politie, die in haar visie had aangetoond dat geweld en intimidatie nooit zullen overwinnen.

Kortom, voor schaduwminister van Cultuur John Whittingdale is hier sprake van veredelde zendtijd voor politieke partijen. De Beeb is volgens hem nog altijd zo rood als een kreeft. Daar komt volgens Whittingdale nog bij dat er in verkiezingstijd strikte regels gelden voor politiek gevoelige uitzendingen van de onafhankelijke staatsomroep. De BBC verklaart dat er nog geen verkiezingen zijn uitgeroepen en dat het twintig jaar geleden is dat de stakingen eindigden. Whittingdale’s aanval is een waarschuwingsschot. Al eerder pleitte hij voor een (gedeeltelijke) afschaffing van de kijk- en luistergelden alsmede een reductie van de 2,7 miljard pond die de BBC jaarlijks aan subsidie krijgt. Als het aan hem ligt, wordt de BBC geprivatiseerd, en zet hij daarmee een kroon op het gedachtegoed van zijn ex-bazin. Want in 1988 werd de 28-jarige Rothschild-bankier tot de persoonlijke assistent van Thatcher benoemd, hetgeen zondagskrant The News of the World des tijds verleidde tot de kop Meet Maggie’s New Toyboy.

PATRICK VAN IJZENDOORN