Het hoorspel beleeft een wederopstanding. Behalve het bureaucratenepos Het bureau van J.J. Voskuil dat nog dagelijks te beluisteren is bij Radio 747 valt de hoeveelheid nieuwe, lange radio dramas op. Pas heeft de Humanistische Omroep (HO) het stuk De luistering van Ad de Bont uitgezonden. Tekenend voor de nieuwe belangstelling voor het genre is het plan van De Bont, maker van jeugd theater, in de komende maanden een rondgang langs scholen te doen om kinderen de kunst van het luisteren naar een hoorspel bij te brengen. Wat evenwel in dit hele proces niet onopgemerkt blijft, is de belofte van ver nieuwing die zichtbaar is in het werk van jonge schrijvers en regisseurs.
Exemplarisch hiervoor is het schitterende, surrealistische Het hoofd van Ferdinant Cheval van Bente Hamel en Erik de Jong dat de HO in mei vorig jaar uitzond. Meer recent imponeerde De groetzone, een serie hoorspelen geschreven door afgestudeerde drama-auteurs van de Hogeschool voor Kunsten in Utrecht. De serie, die zowel digitaal als via de ether wordt uitgezonden, heeft «moderne omgangsvormen» als overkoepelend thema. Mooi is dat de makers, begeleid door de ervaren radiomaker Marlies Cordia, het centrale motief ruim hebben geïnterpreteerd. Dat resulteerde in rebels radiodrama. Neem Mosaic, een klankcollage met geluiden uit verschillende werelddelen die een desoriënterende uitwerking op de luisteraar hebben. Het interessante aan het werk is dat auteur Robert van Dijk een soort spel met zijn publiek speelt. Zijn uitdaging: probeer niet de warboel van geluiden te ordenen tot een narratief geheel, maar durf weg te zakken in het puur auditieve. Dat blijkt o!
nmogelijk. De luisteraar zoekt instinctmatig naar structuren en grenzen, naar betekenis. Doordat deze er niet is, heeft Mosaic een onrustbarende uitwerking, juist als hoorspel. Immers, je ziet niks. En in feite hoor je ook niks.
Traditioneler gaat het eraan toe in De luistering van Ad de Bont, wat niet wil zeggen dat het stuk minder radicaal is. Zoals bij alle goede hoorspelen is taal cruciaal in De luistering. Het stuk is prachtig geschreven. De ene taalkundige vondst na de andere vliegt de luisteraar om de oren. Voorbeeld: het hoofdpersonage, moeder Belle (Tamar van der Dop), droomt dat zij op de oever van een riviertje zit ergens in de buurt van het imaginaire dorpje waar het verhaal zich afspeelt. Als haar «ijsgodin» van een zuster verschijnt, Kaat (Ilja Tammen), ontbrandt een interne monoloog binnen Belle. Hieruit blijkt haar seksuele repressie. Kijk, daar verschijnen gedaanten, fantaseert Belle, daar zijn «zeven mannendingen die naar mij wijzen»! Het is een «hunkerdroom», dit verzonnen beeldenrijk van Belle, iemand wier leven «dor, dor, dor» is.
Regisseur Cordia en geluidsontwerper Jeroen Kuitenbrouwer slagen erin auditief vorm te geven aan de magisch-realistische elementen in het verhaal en aan de complexe motivatie van de karakters. Als «ijsgodin» Kaat verschijnt, klinken hoge, schrille vioolgeluiden. En tijdens de droom van Belle gaat de luisteraar volledig op in een wereld van vervreemdende geluiden van wind en water, alsof hij zich in een horrorsprookje bevindt. Later in het stuk verwijst een van de personages naar de Gebroeders Grimm als blijkt dat de mannen van het dorpje weg moeten naar de oorlog, waar zij nooit meer van zullen terugkeren.
Het einde van het verhaal is een meesterlijk spel met tijd, waarbij de makers de mogelijkheden van radio als dramatisch medium volledig benutten. Een jongen, de zoon van Belle, gespeeld door Arent Jan Linde, doet een afgrijselijke ontdekking. Hij zegt: «Mijn hart staat stil.» Vervolgens vertelt hij minutenlang wat hij voor zich ziet; over hoe de bezoekers de dorpskerk verlaten. En weer: «Mijn hart staat stil.» Pas dan komt de luisteraar te weten wat hij ziet. Hierin schuilt de essentie van radiodrama: het zichtbaar maken met geluidsmiddelen van het onuitsprekelijke.
Dat makers als De Bont en de jonge honden van De groetzone zich vol overgave storten op het hoorspel laat zien dat er nog leven zit in het aloude genre. Dat kunnen middelbare-school leerlingen tevens straks uit de eerste hand ervaren. Theatergroep Wederzijds, waar De Bont artis tiek leider van is, zal sets bouwen bij diverse scholen in het land, waar kinderen vanaf tien jaar De luistering kunnen beleven met kop telefoons. Na afloop volgt een discussie.
Voor meer informatie:
De groetzone is te beluisteren via [www.humanistischeomroep.nl](_.html)