Waarom, verdomme, lees ik Vloed en bodem van de Duitse auteur Per Leo? Waarom weer die vervloekte oorlog? Omdat het een indrukwekkend boek is. Maar ook omdat ik kennelijk niet anders kan. Die oorlog is míjn oorlog, al was ik zes toen hij voorbij was. En dat is en blijft hij, ook voor mijn vriendenkring, mijn generatie. We zijn kennelijk de enigen niet. Genoemde Leo is stukken jonger. En Roel van Broekhoven brengt er nu een zevendelige serie over. Elke aflevering begint met een bedgesprek, een ultrakort hoorspel. Hij: ‘Zal ik je een verhaal vertellen?’ Zij, halfslapend: ‘Wat?’ ‘Over die aanslag in Praag in de oorlog?’ ‘De oorlog? Welke oorlog?’
Ze spreken Frans en meteen na dit dialoogje zie je schrijver Laurent Binet een pot ontbijtthee zetten. Hij is de auteur van HhhH, feitenroman over de aanslag op Reinhard Heydrich, dus hebben we geluisterd naar een gespeeld gesprek tussen hem en zijn partner. ‘Welke oorlog?’ is grap en ernst ineen. Madame Binet weet best waar hij mee bezig is of was. Anderzijds: waarom zou een betrekkelijk jonge, slaperige vrouw meteen moeten snappen dat we in 1942 zitten? Oorlogen zat sindsdien. Bovendien horen we Van Broekhoven prompt off-screen zeggen: ‘Misschien zijn alle oorlogsverhalen wel zo’n beetje verteld. En toch besloot de schrijver nog één verhaal aan die stapel toe te voegen.’ En besloot hijzelf er nog een oorlogs-tv-serie bovenop te doen.
We zijn veertig seconden onderweg en hebben al fictie, reportage, documentaire en commentaar achter de kiezen. Plus geschiedenis en heden; en de metavraag ‘kan het eens afgelopen zijn met die eeuwige oorlog?’ En dan hebben we nog niets gehoord en gezien van die baaierd van historisch beeldmateriaal, gespeelde reconstructies, interviews met ooggetuigen, fragmenten uit speelfilms, de twee andere commentaarstemmen met elk een eigen rol; en de lookalike van Heydrich, in uniform lopend door het Berlijn van nu of zittend op een terras aan de Wannsee, dat beladen oord. Kortom, Himmlers hersens heten Heydrich is een totaal hybride constructie die je met het stempel gedramatiseerde documentaire te kort zou doen. Totaaltelevisie is beter. Laat ik mijn hoed afnemen voor Roel van Broekhoven, die zich waagt aan het, zeker in Nederland, weinig beoefende genre van documentaire en fictie dooreen – en dat genre nog veelvormiger maakt dan gebruikelijk.
Dat al die bestanddelen steeds perfect op hun plaats vallen wil ik niet beweren op basis van de drie episodes die ik zag. En dat de commentaarstemmen in de jij-vorm tegen de hoofdrolspelers spreken (Heydrich, de Tsjechische aanslagplegers), bijvoorbeeld om hen en ons te vertellen wat ze op een bepaald moment nog niet konden weten, vind ik niet altijd gelukkig. Maar het krankzinnige, megalomane plan om een indrukwekkende bestseller naar tv te vertalen, en met zowel geschiedenis als actualiteit aan de slag te gaan, met de problematiek van geschiedschrijven überhaupt en met vragen over de verhouding feit-verbeelding – in een mix van vertelling en beschouwing, en in een staalkaart van vormen, dat levert een fascinerend resultaat op.
Roel van Broekhoven, Himmlers hersens heten Heydrich, VPRO, 7 delen vanaf zondag 9 april, zondags, NPO 2, 20.15 uur