De wereld draait door ontving Eelco Bosch van Rosenthal, Jelle Brandt Corstius, Thomas Erdbrink, Ruben Terlou en Bram Vermeulen – dragers van indrukwekkende reistelevisie voor de vpro. Om hun visie op het verschijnsel Trump te geven, waar alleen Bosch specialist in is. Maar het zijn verstandige mensen en de kans deze zwaargewichten tegelijk te ontvangen liet de redactie niet lopen. Al is ‘kans’ een ongelukkige formulering, want dat ze samen in Nederland waren had als bittere oorzaak de zelfgekozen dood van hun hoofdredacteur Karen de Bok. Ze kwamen van een herdenkingsbijeenkomst en waren aangeslagen. Het verlies is dan ook immens. Voor haar dierbaren, de vpro, de omroepwereld, liefhebbers van kwaliteitstelevisie, al wist die laatste groep niet van haar belang. Dat werd aan tafel duidelijk gemaakt in een lofzang op haar professionele en persoonlijke kwaliteiten. Het schokt ver buiten haar kring: van de goden gekust, op handen gedragen en dan dit. Depressie is gruwel.
Er hadden nog meer vpro-‘reizigers’ bij gekund: Adriaan van Dis, Tommy Wieringa. Plus twee van wie voor het eerst werk uitgezonden wordt: Ilja Leonard Pfeijffer en Dimitri Verhulst. Verhulsts serie heet Made in Europe naar het boek van Pieter Steinz, waarin die aan de hand van talloze ‘iconen’ de Europese cultuur portretteerde. Verhulst kiest daar een aantal uit, alle gerelateerd aan het begrip vrijheid. Onderverdeeld in acht brede thema’s annex afleveringen als ‘rebellie’, ‘de vrije vrouw’, ‘de duistere kant’ en ‘idealen’. Ik mocht een voorlopige versie van ‘religie’ zien. Daarvoor reist Verhulst van de Kathedraal van Chartres naar het Heilige Land, zoals verbeeld in Life of Brian van Monty Python; van Finland waar Jeannette Bougrab (Frans schrijfster, ex-minister en weduwe van Charlie Hebdo’s Charb) tegenwoordig als niet-gelovig ‘vluchteling’ woont, naar Moskou waar gouden icoonkerkjes niet ver van het zwarte vierkant van Malevitsj (alternatief icoon?) staan; van Istanbul waar de gebedsoproep letterlijk en figuurlijk steeds dwingender klinkt, maar waar Orhan Pamuk spreekt over literatuur, de niet-heilige roman die voor hem juist religie is, naar de monumentale begraafplaats van Genua waar Nietzsche (God is dood) placht te komen.
Het is een breed palet, van devotie tot doodverklaring, van godsdienstverbod tot godsdienstalmacht in dagelijks leven en politiek. Interviews met Bekende en Onbekende wereldburgers (zoals ‘spirituelen’ in Chartres en museumbezoekers die commentaar op Malevitsj geven). Dat alles verbonden, niet door Steinz maar door Verhulst die in zijn commentaren voor alles schrijver is: geciseleerde, haast gedeclameerde zinnen, even beeldend en nadrukkelijk tot de kijker-als-aanspreekpunt gericht als die van collega Pfeijffer in diens Genua-drieluik. Het vereist concentratie de wegen, verbanden en redeneringen van het geheel te doorgronden.
Maar ook als dat niet zou lukken, kijken is alleen al de moeite waard vanwege de onderdelen, zowel in beeld als tekst. Neem het gesprek met Pamuk en diens dubbelzinnige schaterlach als Verhulst zegt dat Istanbul zo’n mooie stad is, terwijl de gebedsoproep schalt. Pamuk die zich hevig verzet tegen dubieuze buiten-Europese kritiek op het oude continent, dat zou lijden aan spirituele leegte. Dat Dwdd lollig afsloot met Lebbis deed sommige gasten zichtbaar pijn. De sandwichformule kent grenzen.
Erik Lieshout (regie), Dimitri Verhulst (presentatie), Made in Europe, VPRO, acht delen vanaf zondag 12 februari, NPO 2, 20.15 uur