Televisie – Walter van der Kooi

Speeches - Zondags, VPRO, NPO 2, 21.05 uur

Bij een documentaireserie als Speeches denk je al gauw aan aankoop uit Groot-Brittannië of de VS, ook al omdat er geen Nederlandse speech in voorkomt. Maar het simpele doch voortreffelijke idee komt van Jos de Putter en de uitwerking is van een redactie onder wie good old Roel van Broekhoven en David Kleijwegt. Zes toespraken met brede impact uit de twintigste eeuw. En die dan weer bezien door mensen voor wie ze, om uiteenlopende redenen, van belang waren – in positieve of negatieve zin. In de eerste aflevering (afgelopen zondag) Margaret Thatchers ‘The Lady’s Not For Turning’ uit 1980. Harvey Thomas was haar assistent, Steve Nallons stem was die van Thatcher in de satirische poppenshow Spitting Image en de Ier Patrick Magee liet een bom afgaan in het hotel in Brighton waar de Tory-top bijeen placht te komen. Hun getuigenissen leverden een fascinerend programma van Maaik Krijgsman op. Volgen nog speeches van Martin Luther King (Roel van Broekhoven), Luis Carlos Galan (Maaik Krijgsman), Haile Selassie (David Kleijwegt), John Kennedy (Britta Hosman) en Jean-Marie Le Pen (Erik van Lieshout).

De dagen na Hitler - NTR/VPRO, donderdag 18 december, NPO 2, 21.05 uur

Niet uitverkoren de afscheidsrede per radio van grootadmiraal Karl Dönitz, bij testament door Hitler tot opvolger benoemd. Treuriger eer kan een mens niet krijgen, maar reken maar dat deze trouwe dienaar trots was dat zijn Führer in hem… En dat die grote eer weer oversloeg op Dönitz’ ondergeschikten. We zien zo een hoogbejaarde marineman, lijfwacht Klaus Franke, in de special De dagen na Hitler van Andere tijden. En wie niet (meer) weet hoe zijn soort dacht en praatte en welk jargon en welke toon dat prachtige Duits tot gruweltaal maakte, kan zich nog altijd bij hem vervoegen. Nee, geen spectaculair aanstootgevende uitspraken, maar juist het ‘gewone’: de lof voor des admiraals ‘perfekte Höflichkeit’, de kameraadschap ongeacht rang, de bewondering voor deze ‘glänzender Truppenführer’.

Het is een krankzinnige periode geweest, daar in Flensburg tegen de Deense grens, waar Dönitz en de zijnen ‘de fantasieregering vormden van een fantasieland’ terwijl de nazi-ruïne donderend in elkaar stortte. Dat het nog kon duren van 1 tot 23 mei had van doen met het feit dat Dönitz’ hoop om nog samen met Engeland en de VS tegen de Sovjet-Unie te kunnen vechten net iets minder ijdel bleek dan je zou denken: Churchill sloot het niet eens helemaal uit. Tot Eisenhower en Stalin de knoop doorhakten. Waarop Dönitz net als andere kopstukken vooral verontwaardigd bleek over arrestatie, inbeslagname van zijn prachtige admiraalsstaf en het geringe aantal koffers dat hij mocht meenemen naar Luxemburg. Minder realistisch dan degenen die vermomd vluchtten of een capsule cyaankali doorbeten. Maar ja, Dönitz bleek dan ook geen enkele weet van de jodenvervolging gehad te hebben. Op zee krijg je zulke dingen gewoon niet mee.

Film – Gawie Keyser

Kerstseizoen - Te zien vanaf 11 december

Het kerstseizoen breekt aan in de bioscopen, en dit jaar betekent dat naast een ongekende lawine aan kinderfilms vooral ook het moment waarop de allerlaatste inschrijving in Peter Jacksons serie Tolkien-verfilmingen uitkomt. De verwachtingen voor The Hobbit: The Battle of the Five Armies zijn hooggespannen, temeer omdat de eerste twee delen in de trilogie minder goed besproken werden dan de Rings-films. Desondanks vond ik ze allebei erg goed, hoewel het natuurlijk een probleem is dat vechtende dwergen nog altijd dwergen blijven, en dat het verhaal van het boek al snel verteld is. Of The Five Armies een passend slot voor deze bijzondere reeks is, moet vanaf deze week duidelijk worden.

Een voorspelling: binnen nu en een jaar wordt de Noorse film In Order of Disappearance van Hans Petter Moland met in de hoofdrol Stellan Skarsgard in Hollywood opnieuw gemaakt, met Liam Neeson in de hoofdrol. Molands film is namelijk een variatie op het aloude reactionaire wraakgenre, zoals dat zich manifesteert in de Amerikaanse western, in de jaren zeventig en tachtig gevolgd door het werk van achtereenvolgend Charles Bronson, Clint Eastwood en Arnold Schwarzenegger, en recent nieuw leven ingeblazen door of all people Liam Neeson met zijn absoluut weerzinwekkende Taken-films (de derde film in de serie komt begin volgend jaar uit). Tussen Taken en Molands film zit geen licht, zo lijkt het. Men neemt wraak, en hoe. Maar er is toch een verschil. Voor zijn film doet de Noor namelijk een postmoderne bril op, en dat hélpt. Ook speelt het verhaal zich volledig in de sneeuw af, wat al helemaal een pluspunt is.

Nils (Skarsgard) werkt als sneeuwruimer op de luchthaven van een verlaten dorp. Dat is blijkbaar belangrijk werk, want hij wordt aangewezen als ‘burger van het jaar’. Deze toekenning krijgt algauw een wrange smaak als zijn zoon wordt vermoord. De daders zijn leden van een drugsbende die de jongen voor iemand anders hebben aangezien. Nils is kapot van verdriet. Wanneer hij op het punt staat zelfmoord te plegen, krijgt hij informatie over de drugsbende. Zonder blikken of blozen pakt hij zijn jachtgeweer en zaagt de loop en de kolf eraf. Prachtig detail: de telescoop laat hij zitten. En dan begint het: een voor een spoort hij de bendeleden op en maakt hen in koelen bloede af, in de stijl van Bronson/Eastwood en trawanten als Neeson. Het geweld is gratuit, wel met een knipoog. Ieder slachtoffer krijgt van regisseur Moland een zwart scherm, compleet met naam en een kruisje. Waarna een scène volgt waarin Nils het lichaam bij een waterval naar beneden gooit.

Het eindigt allemaal met nouveau violence, een gestileerd schietgevecht tussen niet alleen Nils en de Noorse bende, maar ook met Servische maffiosi onder leiding van een geen enkel woord sprekende baas, gespeeld door de vermaarde Zwitserse acteur Bruno Ganz. In Order of Disappearance zou geen kans van slagen moeten hebben – achterhaald in alle opzichten en bovendien veel te lang – en toch levert de film een fascinerende kijkervaring op, niet in de laatste plaats doordat Skarsgard hier de sterren van de hemel speelt in de rol van een man die geen leven meer heeft.

Popmuziek – Leon Verdonschot

Run The Jewels - 20 december, TivoliVredenburg, Utrecht, 20.00 uur

Het beste Amerikaanse hiphopalbum van dit jaar kwam van Run The Jewels, het samenwerkingsverband tussen rapper Killer Mike uit Louisiana en producer El-P uit New York. Het meest actuele nummer op hun felle, spannende en geëngageerde tweede album heet Early en gaat over een onderwerp waar Killer Mike zich al vaker over heeft uitgelaten: politiegeweld, met name tegen de zwarte bevolking van de Verenigde Staten. Killer Mike sprak zich erover uit in zijn teksten en in onder meer dit interview met CNN:

De live versie van Early in het programma van David Letterman geeft zeer goede hoop voor het optreden in Utrecht volgende week:

Mieke Stemerdink - 21 december, Paradiso Amsterdam, 16.00 uur

Een heerlijke plaat is het, die van Mieke Stemerdink (ex-De Gigantjes) met oorspronkelijk de titel Billy Holiday Meets Tante Leen. Zo ging het album (net als Henny Vrienten zit ook Stemerdink tegenwoordig op het van oorsprong hiphoplabel TopNotch) uiteindelijk niet heten (wel: Oh Liefde), maar het gaf wel een bijzondere treffende indruk van de stijl van het album: het levenslied, uitgevoerd vol grandeur. Klassieke nummers, nieuwe, en oude met nieuwe teksten. Hoeren, drank, de dood en het leven.

Een minuut van het aanstekelijke titelnummer in DWDD:

Muziek -Loek Zonneveld

Herman van Veen – Kersvers

De clown en zijn muzikanten doen een truc die vrijwel níemand durft: ze zijn er al en ze musiceren ook al volop, als het framboosrode doek van Carré langzaam open schuift. Ze kijken ons aan met een guitige blik: hallo lui, we zijn alvast begonnen, leuk dat jullie er ook zijn. Het gebaar, de foef, de gimmick, de reuzentruc uit de oude doos van de potsenmaker, ze smeedt podium en zaal tot een gelegenheidseenheid die meteen niet meer kapot kan of wil, een stilzwijgende overeenkomst aan beide zijden van het niet bestaande voetlicht. De zaal, deze zaal, iedere zaal eigenlijk, wordt in het loflied Vrijplaats, even verderop, uitbundig toegezongen.

Wat hier door deuren
van karton
is op en afgegaan,
wat hier werd uitgefloten
en gesmeten,
door plankenkoorts
is volgescheten.

Herinnering lijkt een thema deze avond. Oude liedjes natuurlijk. Maar ook nieuwe – hier is een nieuw liedje, zegt de clown, het is nog nat. Oude vrienden ook. Die ene grote vriend is voelbaar aanwezig. Zijn kolossale vleugel, die vaak net iets links van het midden stond, staat nu precies ín het midden, met zijn kruk ervoor en zijn aura eromheen en dat tableau wordt de eerste twintig minuten van de voorstelling zorgvuldig met rust gelaten. Je denkt dat lieve kalende hoofd er nog bij: Erik van der Wurff, de vaste begeleider van Herman van Veen tijdens 500-minus-een-stel Carré-avonden, een paar maanden dood nu en stilletjes erbij gedacht, vanavond. Prominent aanwezig is verder vader Van Veen, in verzonnen en herinnerde regels en in de gereconstrueerde avond van de toneelvereniging in zijn Utrechtse straat – een geweldige scène. De zinderende chemie tussen de opperclown Herman van Veen en zijn muzikanten Jannemien Cnossen, Saskia Egberts, Rikkert van Huisstede, Julian du Perron, Robin Scherpen, Dave Wismeijer en Edith Leerkens, is een zilveren draad door de avond. Joost van den Vondel werd ook eventjes gesignaleerd – O Kerstnacht, schoner dan de dagen klonk hier mooier dan ooit. De ploeg van Harlekijn doet nu enkele weken een kerstvertelling, daarna gaan ze een vol nieuw jaar met deze energieke avond op tournee door het hele land.

Speellijsten op Herman van Veen