Boeken die je wereldbeeld omver kegelen lees je niet zo vaak. Gelukkig maar, want dan moet je steeds een nieuw wereldbeeld in de steigers zetten. Niettemin zijn er boeken die grote indruk maken, je aan het denken zetten, die nieuwe inzichten verschaffen. De twee jaar geleden verschenen essaybundel Geografie van goed en kwaad van Andreas Kinneging was voor mij zo’n boek. Eigenlijk was dat vreemd, want een flink deel van de conservatieve cultuurkritiek van Kinneging deelde ik al jaren. Ook was ik er al jaren van overtuigd dat de alternatieven die de ‘nieuwe conservatieven’ aandragen doorgaans niet werken, of soms zelfs niet deugen. Dit is immers het gevolg van de onverenigbaarheid van hun conservatieve waarden en hun kritiekloze geloof in de markt.
Het boek prikkelde mij zo sterk omdat het me gaandeweg steeds meer begon te irriteren. Waar kwam deze irritatie toch vandaan? Ik wist toch al in welke opzichten ik het met Kinneging eens was en waar ik met hem van mening verschilde? Aan het einde van het boek gekomen kon ik mezelf wel voor de kop slaan: al op bladzijde 11 had Kinneging in alle eerlijkheid opgeschreven wat mij zo ergerde: ‘Dit boek is het werk van een bekeerling.’
Als scholier was Kinneging ultralinks, als student raakte hij onder de indruk van het hardvochtige kapitalisme van Margaret Thatcher en bekeerde hij zich tot de denkbeelden van Ludwig von Mises en Friedrich von Hayek, die alle heil van de markt verwachtten. Eind jaren negentig viel Kinneging als een blok voor Plato en de deugdenleer van Thomas van Aquino. Geloofde hij tot dan toe heilig in de Verlichting, sindsdien is hij van mening dat het al sinds de Reformatie bergafwaarts gaat met de mensheid.
Hier is geen sprake van voortschrijdend inzicht, maar wordt telkens het ene gesloten wereldbeeld ingeruild voor het andere. Kinneging kijkt niet naar de waardevolle én rampzalige aspecten van een bepaalde historische ontwikkeling, maar schrijft alles af wat niet in zijn kraam te pas komt. Ondertussen is het heel goed mogelijk dat hij over een tijdje een nieuwe kraam heeft opgebouwd.
De Geografie van goed en kwaad heeft mij er opnieuw bewust van gemaakt dat je op je hoede moet zijn voor bekeerlingen. Waar ze gisteren nog heilig van overtuigd waren, is vandaag het onderwerp van bittere hoon. Waar ze vandaag voor door het vuur willen gaan, blijkt morgen wellicht het ultieme kwaad.
In de voortdurende veldslag die wij de geschiedenis noemen, zijn zij de ongeleide projectielen. En die richten nogal wat schade aan.