Benieuwd naar reacties op de studie van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid over waarden en normen zet ik tegen tien uur de televisie aan. Eindelijk zullen we, na al die oproepen van de premier «fatsoen te doen», weten wat ons te doen staat. Het eerste wat ik zie is een kek meisje dat kotst in een goot. Niet een tersluiks gefilmd sliertje vocht maar een stalactiet van zuur en grijze brokken verlaat haar mond. Luid en duidelijk met belastinggeld in beeld gebracht. Ei ei. Is een beter begin van het denken over fatsoen te verzinnen? En is de braakster niet Katja Schuurman, de actrice waarmee de premier rond verkiezingstijd zo graag op stap gaat, voor die zender waar de premier later weer zo boos op was omdat men daar de koningin bespotte? Als geletterde moest ik nu natuurlijk denken dat het een schande is dat belangrijke rolmodellen voor de jeugd kotsend over het publieke net rennen, maar ik denk alleen maar aan de ministeriële goedkeuring die kleeft aan de spugende Schuurman.

Als vanzelf dwalen mijn gedachten af naar de burgemeester van Den Haag, Wim Deetman. Ook een fatsoenlijk man overigens, die zijn streven naar financiële onafhankelijkheid voor studenten moest bekopen met een schop in de buik. Dat mag je in deze tijden van eigen verantwoordelijkheid wel in herinnering brengen, dat die CDA’ers niet lang geleden zeer zelfredzame mensen zoals studenten graag in de watten legden. Omdat volwassenen volwassenen waren, kreeg iedereen toen een keurige beurs, nodig of niet. Bij mij op school arriveerde elke achttienjarige in elk geval op kosten van deze CDA-overtuiging in een auto op het plein. Inmiddels moet een meervoudig gehandicapte blij zijn als diezelfde politieke club hem een lokale busrit gunt.

Maar goed, Deetman dus. Die ging onlangs op de foto met een reusachtige voetbalsupporter, een uit ossenwit gemetselde mammoet in een lederen badjas. Joviaal staken burgemeester en supporter beide een arm schuin in de lucht, alsof ze samen de fotograaf wilden omhelzen en minstens even vriendschappelijk legde Deetman zijn andere arm om het middel van de Hagenees. Je ziet aan Deetmans gezicht dat zijn verblijf onder de oksel van de mammoet een beproeving is. Hij speelt een rol die hem niet past en hij weet het. Maar: contact met het volk! Het succes van Fortuyn lokt. Zijn gevoel dat hij in gevaar raakte, klopte. Want wat hij niet had gezien, was dat de reus ter ere van de foto zijn reuzenpenis uit zijn broek had gehangen.

Het rapport van de WRR trekt zich prijzenswaardig weinig aan van recente politieke eindtijdverwachtingen en laat zien dat goed gedrag uitgelokt wordt door nette ambtenaren, consequente agenten, enthousiaste leraren en niet door bevelen. Het levert publieke discussie op en dat is goed, maar de regering zal het vanwege die inhoud vermoedelijk grotendeels negeren. Weten hoe het hoort en het toch niet doen, zoals de WRR het normen- en waardenprobleem van Nederland omschrijft, kwam in Deetmans geval door de verleiding van electoraal succes, en in Balkenendes flirt met Schuurman door onverschilligheid voor inconsistent gedrag. Opportunisme is, net als fatsoen, óók een zich in instituties reproducerende norm.