Where are you from?

Wie vluchtig luistert, hoort vooral toegankelijke instrumentale muziek, een kwieke mengeling van jazz, soul en hiphop. Wie zich verdiept in het oeuvre van de Amerikaanse saxofonist en componist Kamasi Washington (1981), merkt al snel dat zijn werk de gewone, geslaagde cross-over van genres ontstijgt.

Washington is er niet op uit om simpelweg goede achtergrondmuziek te maken, geschikt voor dinertjes of recepties, en teert evenmin op al te makkelijke herkenbaarheid. Toen hij als kind opgroeide in een arm getto in Los Angeles en omringd werd door excessief geweld dat veel klasgenoten in hun greep kreeg en hen vaak in de gevangenis of onder de grond deed belanden, stortte Washington zich vol overtuiging op de muziek. Eerst hoofdzakelijk piano, later kwam de saxofoon.

Washington – zijn voornaam betekent: hij brengt samen – nam zich voor niet zomaar wat te spelen, maar te werken met de beste artiesten, en de muzikale tradities van (zwarte) Amerikaanse voorgangers te verwerken in zijn oeuvre. Met die aanpak heeft hij de afgelopen jaren veel indruk gemaakt, zowel live als met zijn albums. Washington voegt aan de klassieke Amerikaanse jazz- en soulklanken iets eigens toe, vol tempo, en altijd met hoogstaande livebands. En nog indrukwekkender: zonder woorden of gastartiesten te gebruiken beroert hij met zijn composities op een gevoelsmatige manier wezenlijke thema’s – wat ook tot uiting komt in de titels: Knowledge, Integrity, Desire, Fists of Fury, Truth.

Nu is er The Ummah Chroma, een vijfkoppig collectief waarvan Washington beslist niet de enige initiatiefnemer of aanjager is, maar waarvoor hij wel fungeert als publiekelijk uithangbord: vanwege zijn bekendheid, maar ook omdat de missie van The Ummah Chroma erg lijkt op die van Washington zelf.

Dit gezelschap heeft namelijk een duidelijke agenda. Het doel, dat niet alleen door het vijftal zelf is benoemd maar ook expliciet naar voren komt in persberichten en social media-posts, is om de jongste generatie (Amerikaanse) zwarten, en dan vooral degenen die opgroeien te midden van armoede en geweld, een stem te geven via de kunst. En om ze zo te laten zien hoe iemands etnische en culturele achtergrond een levensloop kan beïnvloeden, welke mogelijke toekomsten er in het verschiet liggen.

Dit klinkt weliswaar belangrijk maar niet bijster origineel, een beetje hoogdravend misschien wel. Toch moet gezegd: The Ummah Chroma pakt het serieus en interessant aan. Mede doordat muziek lang niet het enige aandachtspunt is van dit bonte collectief: beeld is net zo belangrijk als geluid.

De vier kunstenaars die naast Washington tot het collectief behoren, hebben allemaal iets te maken met film. Monteur Marc Thomas doet mee, evenals regisseurs Terence Nance (van de zeer geëngageerde serie RandomActs of Flyness) en Jenn Nkiru (die onder meer een beroemde videoclip maakte van Beyoncé en Jay-Z) en cinematograaf Bradford Young, de eerste Afrikaans-Amerikaanse cinematograaf die genomineerd werd voor een Academy Award, voor de sublieme speelfilm Arrival.

Wat ze delen, los van hun maatschappelijke doelstelling: ze zijn alle vijf betrekkelijk jong en ze zijn alle vijf zwart. De naam The Ummah Chroma betekent in het Arabisch: ‘Gemeenschap van Kleur’.

Met de korte film As _Told__ to G/D Thyself_ – het had zo de titel van een Washington-nummer kunnen zijn – introduceerde The Ummah Chroma zichzelf ruim een jaar geleden op veelzeggende wijze: de 22 minuten durende film, die in première ging op het Sundance Film Festival, is in zekere zin een zorgvuldige, uitgebreide videoclip; een associatieve beeldencollage waarin geen hapklare plot of centrale spanningsboog wordt geserveerd, maar die vooral lijkt gemaakt om in op te gaan. Het is een nogal spirituele film, waarin tegenslag en vergankelijkheid een centrale rol spelen, hoewel die thema’s niet worden benoemd. De scènes wisselen elkaar abrupt af terwijl op de achtergrond permanent jazz te horen is. Soms somber, soms dreigend, dan weer swingend of ontspannen.

Intussen krijgen we glimpen mee van allerlei levens door elkaar. We zien Washington met saxofoon door het beeld lopen, vlak voor een paar armetierige, verlaten woningen waar geen ruiten meer in zitten. Vervolgens wordt er geschakeld naar registrerende zwartwitbeelden in getto’s, nog meer lege woningen, kinderen die een soort rituele dans uitvoeren in een klaslokaal, plots een kunstzinnige flard van een jong meisje dat in een straat staat, gehuld in een roze, cape-achtige jurk. ‘Where are you from?’ wordt hardop gevraagd. En: wie ben je?

Plots krijgen we stijlvolle close-ups van een paar ouderen te zien, die zoals iedereen in deze film een zwarte huidskleur hebben – mooi, hoe die verschillende generaties door elkaar heen zijn geportretteerd, levens waarvan we niet weten hoe ze verbonden zijn, maar die hoe dan ook niet helemaal los van elkaar lijken te staan. De ene bejaarde man kijkt zichzelf aan in de spiegel. De andere begint hardop te bidden en het is moeilijk om in zijn stem geen onderdrukte wanhoop te horen. ‘Show us the way, dear Lord, dear Lord.’

The Ummah Chroma is niet bezig de tijdgeest expliciet te onderzoeken, of existentiële levensvragen analytisch uit te pluizen. Het gezelschap presenteert zichzelf weliswaar met grote woorden en schuwt de – soms ietwat theatrale – zelfduiding niet, maar de aanpak van dit collectief zelf is zintuiglijker. En daarmee, gelukkig, veel minder uitgesproken.

Hier schuilt het boeiende van deze verzameling kunstenaars deels in. Washington had kunnen kiezen voor een toegankelijker, opvallender project, hij had makkelijk kunnen blijven toeren als veelgeprezen muzikant en tijdens zijn optredens af en toe een ferm politiek statement kunnen maken, over het Trump-tijdperk, over de nog altijd moeilijke positie van zwarten in hedendaags Amerika. Jenn Nkiru, op haar beurt, had kunnen blijven regisseren voor Jay-Z en Beyoncé, Bradford Young had zich kunnen blijven richten op de cinematografie van grote blockbusters, Marc Thomas had in de luwte kunnen doorgaan met monteren en Terence Nance had zich kunnen storten op nieuwe series – en ze heffen al die soloactiviteiten met dit collectief ook niet op, maar de vijf vinden The Ummah Chroma nu duidelijk net zo belangrijk als hun andere werk. Ze willen er iets mee overbrengen wat anders niet wordt overgebracht.

Het project dompelt zijn publiek met Gesamtkunstwerken (schijnbaar maken ze alles samen), via geluid en beeld, onder in de wereld van hedendaagse Amerikaanse zwarten. Zonder daarbij met een beschuldigende vinger te wijzen. Zonder eenduidige woede of oneliners, zelfs met een zweem van hoop: zie ons, zo leven we hier, zo zien we eruit, zo klinkt het allemaal. Hier zijn we.

En nu, het komende halfjaar, heeft The Ummah Chroma voor het eerst een installatie opgetuigd – gebaseerd op de korte film en getiteld G/D THYSELF: Spirit Strategy on Raising Free Black Children.

De installatie, te zien in Het Nieuwe Instituut, bestaat uit één grote zaal: bijna honderd vierkante meter, waarin allerlei verschillende onderwerpen en voorwerpen zijn samengebracht. Zo zal de film op meerdere plaatsen terugkomen; schermen vertonen losse fragmenten, er is een obelisk opgetuigd die ook in As Told to G/D Thyself voorkomt. Ook is er een speciale ruimte ingericht voor bezoekers om – geheel naar eigen inzicht en voorkeur – zogeheten spirit strategies oftewel rituelen uit te voeren.

De twee woorden ‘spirit strategies’ duiken in vrijwel elk persbericht over de installatie op, maar wat ze precies inhouden lijkt bewust vaag gehouden: het komt erop neer dat mensen hier vrijelijk kunnen dansen, zingen, optreden, bidden eventueel. En op de achtergrond zal voortdurend een door The Ummah Chroma gemaakte soundscape te horen zijn – ook in de installatie speelt de combinatie van beeld en geluid een cruciale rol, en weer wordt er allesbehalve een hapklaar, concreet verhaal gepresenteerd waarvan de betekenis vastligt of in begeleidende bordjes staat uitgelegd.

Sterker nog, die betekenis of in elk geval het voornaamste accent van de installatie zal regelmatig veranderen omdat The Ummah Chroma wisselende artiesten uitnodigt voor optredens en workshops (de meeste namen moeten nog bekendgemaakt worden). Rondom de installatie vinden af en toe optredens (performances) plaats, het aanbod van video’s zal veranderen en er worden lezingen gehouden over thema’s als blackness as ritual, ancestral cosmologies (ook dit zou zo de tracklist kunnen zijn van een nieuw Washington-album). Kortom, de installatie is niet zozeer een geijkte museumzaal, het is eerder een grote studio, met permanent werk in uitvoering.

Voor de goede orde: dat woord ‘lezingen’ wekt wellicht een misleidende, al te educatieve indruk, maar ook bij G/D THYSELF is het The Ummah Chroma vooral te doen om de ervaring. Het publiek wordt nergens behandeld als een onwetend stel buitenstaanders dat onderwezen moet worden – een toon die regelmatig gesprekken over ras en ongelijkheid binnenglipt, ook in Nederland.

Hier is die toon nergens te bekennen, temeer omdat de nadruk minder eenduidig ligt op de jongste generatie Amerikaanse zwarten. Iedereen is welkom. Iedereen mag meepraten. De betekenis van wat er allemaal te zien en te horen is, ligt nergens bij voorbaat vast, maar moet door het publiek zelf worden gevormd.

Veelzeggend is ook dat The Ummah Chroma publieksparticipatie tot expliciet onderdeel van G/D THYSELF heeft gemaakt: er wordt bezoekers gevraagd om zich over te geven aan de verschillende spirit strategies. En om hardop mee te denken over de centrale thema’s en over hoe zij zich daartoe verhouden, maatschappelijk, individueel. Wie ben jij, where are you from? Wat is jouw rol in dit verhaal? Wat hoor je nu je deze klanken tot je neemt? En wat zie je nu je hier om je heen kijkt?