In sport vergelijken jury’s tenminste nog het vergelijkbare maar kunstjury’s wegen wat onweegbaar is. En een jury voor ‘beste televisie’ doet iets nog onmogelijkers: die vergelijkt niet alleen kwaliteit binnen een genre, zoals drama, maar pakt er ook nog eens documentaire, actualiteitenrubriek, kindertelevisie, amusement, debat, satire bij. Zo concurreert een komische tv-film uit de reeks Kort! (tien minuten) niet alleen met een thrillerserie als Klem van acht maal vijftig minuten, maar ook met spelshow, Kijken in de ziel of een historisch-documentaire reeks over Zuid-Afrika. Wie zich daaraan waagt is hoogmoedig, gek of allebei. Laat me u daarom ons, de Nipkow-jury, voorstellen, ijdele dwazen – dit jaar een bont boeket tv-recensenten, van AD tot Trouw, Telegraaf tot Groene. Dertien gezworenen met ver uiteenlopende wereldbeelden en smaken. Vorig jaar was de samenstelling voor het eerst breed en divers (eindelijk ook vrouwen en jongeren) en leidde dat tot een juist daarom verbluffende uitkomst: de drie genomineerden kwamen van de VPRO. Voor het eerst konden makers van populaire televisie dus niet honen dat de ‘elites’ weer hadden toegeslagen.
Dit jaar liep het anders: de nominaties gingen naar Human (Schuldig), MAX (De zaak Menten) en RTL4 (The Amsterdam Project). Human is natuurlijk geest- en bloedverwant van de VPRO en de inhoud van de andere twee is behoorlijk zware kost vergeleken bij Boer zoekt vrouw, Heel Holland bakt en Wie is de mol (ook voorgedragen). Dus ten tweeden male lijkt de voorkeur van deze grotendeels vernieuwde jury op die van voorheen. Maar Human, MAX en RTL, het is toch een verrassend gezelschap.
De jurering begint weken voor het beraad met een ‘roept u maar’ via de mail. Dat leverde dit jaar 68 één of meermaals genoemde programma’s op. Ik beken dat ik een van de boosdoeners ben die voor een lange lijst zorgen. Het is onzin een verzameltitel als One Night Stand, 2Doc of Het uur van de wolf voor te dragen. Onder die noemers worden immers programma’s van wisselend niveau gebracht. Maar mogen de meest geslaagde daarvan dan niet meedingen? Dus kwamen er maar liefst elf losse documentaires op de lijst terecht, van De Europeaan over Frans Timmermans tot Het verlangen van Michael Dudok de Wit over het maken van zijn lange animatiefilm The Red Turtle; van Brommers kiek’n over Overijsselse plattelandsjeugd tot Team Gaza over de Palestijnse voetbalcompetitie. Te weinig steun, door sommigen zelfs niet gezien. Hetzelfde geldt voor losse onderdelen van grote dramaprojecten: de prachtige One Night Stand Horizon en de dito Telefilm Vind die domme trut en gooi haar in de rivier vonden een koppel vurige verdedigers, maar overigens weinig weerklank.
Na lang debat en hernieuwde stemming resteerden twaalf programma’s, waarvan drie dramaproducties: naast het uiteindelijk genomineerde De zaak Menten waren dat de geweldige familieserie Alleen op de wereld (een actualisering van het fameuze boek van Hector Malot – je moet maar durven) en het tragikomisch-absurdistische TreurTV van muziektheatergroep Circus Treurdier (volgens de makers zelf kruising tussen Theo en Thea en David Lynch). Allebei VPRO. Ook hun indrukwekkende documentaire A Strange Love Affair with Ego van regisseur Esther Gould, een genuanceerde, poëtische studie in narcisme, overleefde de eerste schifting. Verder gingen twee reisseries door: De trek (Bram Vermeulen terug in Afrika, deze keer over migratie – hé, alweer VPRO) en Floortje terug naar Syrië (Vara). Nog drie personen/programma’s haalden de tweede ronde. NTR’s Dream School, hulptelevisie waarin Bekende Nederlanders onder leiding van de indrukwekkende Lucia Rijker vastgelopen jongeren tot een omslag in hun leven proberen te brengen (het Britse format is van Jamie Oliver). Wie is de mol (AVROTROS). En ten slotte Eva Jinek, zowel voor haar solopresentatie als voor haar duet met Jeroen Pauw voorafgaand aan de verkiezingen (Vara). Jinek, voorheen met gemengde gevoelens ontvangen, brak dit seizoen inderdaad door als veelzijdig vakvrouw – niet langer in iemands schaduw. Dat ze daarvoor geen nominatie maar wel een eervolle vermelding kreeg valt te billijken, maar is tegelijk curieus: die dient normaal gesproken ter aanmoediging van jong talent.
Zelf verliet ik de jurering met gemengde gevoelens. Allereerst omdat ik door de mand viel. Van genomineerde The Amsterdam Project had ik nooit iets gezien. Ik begeef me zelden op het terrein van RTL, hulptelevisie maakt, zeker bij hen, eerder argwanend dan nieuwsgierig en Beau van Erven Dorens mag in de commerciële glitter- en tranenwereld een prettige uitzondering zijn, vaak ging het gigantisch mis. Met mij nu dus ook, want ik zat met de mond vol tanden. En voelde me alsnog verplicht achter RTL’s betaalmuur voor gemiste programma’s te kijken wat mijn collegae tot hun keuze had gebracht. Geen spijt van. Een interessant project waarin vijf daklozen met hulp van professionals in hulpverlening en een tegoed van tienduizend euro proberen van de straat te raken. Dat blijkt razend moeilijk, ook als ze geselecteerd zijn op relatieve kansrijkheid. Resultaat is meer mededogen, soms sympathie met, en begrip voor de rafelranders; en het besef dat de Leger-des-Heils-man die zegt ‘het kan iedereen overkomen’ niet helemaal onzin praat. Beau blijkt geknipt voor zijn rol als initiator en begeleider, oprecht betrokken en menigmaal wenend. Maar nooit had het programma mijn top-drie gehaald.
Zoals ik ook De zaak Menten geen gelukkige keus vind. Die dramareeks over de ware geschiedenis van een oorlogsmisdadiger die weg leek te komen met zijn weerzinwekkend verleden, maar door de volharding van journalist Hans Knoop toch voor de bijl ging, is – dat ben ik met de verdedigers eens – een daad van groot maatschappelijk belang. Maar is het er ook een van artistiek belang? Dat vind ik niet. Binnen het huidige sterk gestegen dramaniveau neemt het, well-made, een positie in de middengroep in, maar is het zeker geen topper. Dat was bij voorbeeld de derde reeks van A’dam-E.V.A. (NTR, Vara, VPRO), die nipt de tweede ronde niet haalde, juist wel. En met spijt moest ik vaststellen dat ook een aantal andere favorieten zelfs de eerste schifting niet overleefden. Americanos van Stef Biemans (over de illegale Latijns-Amerikaanse trek naar de VS) en Droomland Amerika van Eelco Bosch van Rosenthal (röntgenfoto van diezelfde VS aan de vooravond van de verkiezingen) waren weer superieure VPRO-reisprogramma’s. HhhH, de hybride serie over de aanslag op Heydrich van Roel van Broekhoven, gebaseerd op het boek van en in samenwerking met Laurent Binet, is, alleen al vanwege de vorm, een uitzonderlijke en moedige productie (VPRO).
Moedig op geheel andere wijze was ook Ajouad: kaaskop of mocro (KRO-NCRV), waarin een succesvolle jonge Neder-Marokkaan ontdekt hoeveel voorzichtiger en behoudender hij is dan veel van zijn dubbele landgenoten – onder wie zijn vader. Dat ten slotte Podium Witteman geen kans maakte was, gezien de samenstelling van de jury nog het minst verbazingwekkend. Enfin, moge de beste winnen. En als dat niet de indrukwekkende Human-reeks Schuldig is (ook over hulpverlening, maar dan nog relevanter, diep doorwrocht, geweldig gecast en filmisch ijzersterk), dan… Ja, dan weet ik het niet meer. Behalve dan dat over dit seizoen een diepe schaduw kwam te liggen door het overlijden van VPRO’s Karen de Bok.