De donkere wolken en regenbuien hebben het voor het zeggen in de miljoenenstad Istanbul. Dat is goed nieuws voor jongemannen die op straat paraplu’s van doorzichtig plastic voor vijf lira per stuk aan de man brengen. Hale Sahici heeft ook een paraplu, niet zo’n waardeloze van de straat, maar een blauwe, windbestendige. Ze klapt het ding dicht, loopt de trappen af, wurmt zich door de menigte de grote bus in en weet net geen zitplek te bemachtigen. De 24-jarige studente statistiek moet een half uur staan. ‘Ach’, zegt ze met een mooie glimlach, ‘er zijn ergere dingen in het leven.’
De belangrijke algemene verkiezingen naderen. Het gaat nergens anders meer over dan over wat de Turken en de Koerden gaan stemmen. Dat de akp van Tayyip Erdogan weer de grootste wordt, daar schijnt geen twijfel over te bestaan, de vraag is of Selahattin Demirtas met zijn Koerdische Democratische Partij van het Volk (hdp) een stokje kan steken voor de wilde plannen van Erdogan. Want komen de Koerden in het parlement, dan kan Erdogan fluiten naar een absolute meerderheid. De Turkse grondwet kan hij dan ook niet zodanig veranderen dat hijzelf een ‘superpresident’ wordt met verregaande bevoegdheden.
‘Ik hoop dat Demirtas erin slaagt om de kiesdrempel te halen’, vertelt de studente in de propvolle bus, ‘het is zo onrechtvaardig dat een partij die iets minder dan tien procent heeft straks geen zitting heeft in het parlement. Dat kun je toch geen democratie noemen?’
Maar gaat zij dan zelf ook op Demirtas stemmen? De studente met het kleine postuur en de heldergroene ogen lacht als een stoute, schuldbewuste jongen en zegt: ‘Ik ben er nog niet uit. Demirtas heeft wel meermalen verzekerd dat hij en zijn partij na de verkiezingen absoluut niet met Erdogan gaan samenwerken, maar toch kan ik hem niet honderd procent vertrouwen. Wat als hij in naam van grote idealen zijn belofte breekt? Ik wil daar eigenlijk niet medeschuldig aan zijn.’
Wat de grote idealen van de 42-jarige oud-advocaat en mensenrechtenactivist zijn is bekend; zijn partij heeft nauwe banden met de Koerdische pkk. Zelf heeft hij, toen hij twintig was, een poging gedaan om zich bij de guerrilla te voegen. Omdat de gidsen die hem naar de bergen zouden moeten brengen door veiligheidsmensen opgepakt werden, kon Demirtas die reis niet maken en ging hij verder met zijn studie. Hij koos ervoor om rechten te studeren, een keuze die was ingegeven door de realiteit dat zijn oudere broer Nurettin in de gevangenis was beland en de familie geen geld had om een advocaat in te huren. Die broer in kwestie heeft uiteindelijk jarenlang achter de tralies gezeten en vecht tegenwoordig in Syrië en Irak om de opmars van Islamitische Staat in de Koerdische gebieden tegen te houden.
Selahattin Demirtas heeft dus nauwe banden met de pkk en is ook een van de weinige mensen die van de Turkse staat naar het eiland Imrali mochten afreizen om daar de gevangen pkk-leider Abdullah Öcalan te spreken. Hij heeft derhalve een profiel dat bij de doorsnee Turk enkel gevoelens van weerzin zou moeten opwekken. Maar ondanks zijn achtergrond is de man in korte tijd uitgegroeid tot de hoop van veel Turken. En dat komt niet alleen doordat hij met een redelijk grote groep in het parlement de plannen van Erdogan kan dwarsbomen.
Hij is in intellectueel opzicht zeker de meerdere van al zijn Turkse opponenten. Hij is welbespraakt en heeft in tegenstelling tot de andere partijleiders humor. Terwijl de concurrentie in alle ernst in de microfoons schreeuwt, weet Demirtas met goed geslaagde grappen die boze mannen belachelijk te maken. Wanneer de tv-presentator lang genoeg aandringt wil hij op de saz spelen en ook zingen. Drieduizend volksliedjes kent hij uit zijn hoofd, Turkse en Koerdische. Hij is weliswaar in het oosten van het land geboren, maar met de manier waarop hij zijn gezinsleven inricht (hij kookt, wast af en geeft zijn dochters het advies dat ze altijd hun mannen moeten laten afwassen) past hij veel meer bij de seculiere, westerse Turken dan welke andere leider ook. Bovendien is hij een stuk jonger dan de rest en wint hij met zijn charisma vele harten bij het vrouwelijke electoraat.
Sahici is bijna halverwege de reis met de bus. Nadat ze haar smartphone weer eens op nieuwe berichten heeft gecheckt zegt ze: ‘Als ik er zeker van zou zijn dat Demirtas het na de verkiezingen niet op een akkoordje zou gooien met Erdogan zou ik zeker op hem stemmen. Maar nu weet ik het niet zeker. Wat dat akkoordje is? Gewoon, in ruil voor de vrijlating van Abdullah Öcalan de goedkeuring van de nieuwe grondwet van Erdogan. Ik kan het me niet voorstellen dat Demirtas niet zwicht voor zo’n aanbod.’
Tijdens de verkiezingscampagne reppen Demirtas en de zijnen met geen woord over een eventuele onderhandeling over de vrijlating van Öcalan. De hdp spitst haar campagne eerder toe op een soort eed voor de Turken: we zullen geen alliantie aangaan met Erdogan. Zo sprak Demirtas een keer op een partijbijeenkomst, waar de lijsttrekkers lange toespraken hielden, slechts drie zinnen uit: ‘Tayyip Erdogan, zolang wij er zijn krijg jij je presidentiële systeem niet. Wij gaan je tegenhouden, wij gaan je tegenhouden…’ De rijzende ster van de Turkse politiek verliet daarna het podium, de zaal in uitzinnig applaus achterlatend.
Dat hij extra zijn best moet doen om Erdogan-haters over te halen is duidelijk. En dat hij voor een zege afhankelijk is van dat vertrouwen bij de Turken, daar is ook geen twijfel over mogelijk. Immers, het gemiddelde van de hdp is altijd zo’n zes procent van de stemmen geweest. Bij de partij wisten ze dat en ze deden, om de kiesdrempel te omzeilen, als onafhankelijke kandidaten mee aan de verkiezingen. Daarbij namen ze voor lief dat er veel stemmen verloren gingen, maar de partij was dan wel verzekerd van ongeveer dertig zetels. Door nu als partij mee te doen mikken de Koerden op meer dan zestig zetels in het parlement. Russische roulette waarbij de kogel een keuze gaat maken tussen Erdogan en diens Turkse en Koerdische haters.
Een Koerd die altijd actief tegen de akp van Erdogan heeft gestreden, is de vijftiger Azad Sagnic. Hij deed dat als bestuurder van de kleinere Koerdische partij HakPar, hij was de politieke tegenstander van de hdp van Demirtas. De bouwondernemer Sagnic is in een ver verleden vanwege zijn afwijkende meningen door de pkk met de dood bedreigd. Maar de laatste ontwikkelingen hebben gemaakt dat zelfs Sagnic heeft besloten om op Demirtas te stemmen.
Sagnic vertelt in een café, terwijl de regendruppels blijven vallen in Istanbul: ‘Ik weet dat bij de pkk en de hdp de wil van Öcalan wet is. We weten dat Öcalan iedereen die een beetje uitblonk altijd heeft uitgeschakeld. De succesvolle burgemeester van Diyarbakir Osman Baydemir heeft hij in een stad kandidaat gesteld waar de hdp geen enkele kans had, om maar een voorbeeld te noemen. Demirtas heeft het dankzij de steun van de leiding van de guerrilla zo ver kunnen schoppen. Maar zodra hij de partij in het parlement heeft geloodst zal hij moeten vertrekken van Öcalan, dat weet ik wel zeker. Maar nu zit er niks anders op dan hdp te stemmen. Ik ben namelijk bang voor het scenario dat de partij onder de kiesdrempel blijft. De Koerden zullen het niet accepteren dat hun miljoenen stemmen in de prullenbak verdwijnen. Ze zullen Turkije in een brandhaard veranderen. Ik wil geen oorlog meer.’
Koerden en Turken die onder normale omstandigheden nooit op Demirtas zouden stemmen, doen dat dus wel bij de volgende algemene verkiezingen. Het gaat er wel om spannen, want de Koerdische partij moet opeens vier procent meer stemmen behalen dan ze altijd al deed. Bij de akp weten ze ook dat Demirtas een kans maakt. De laatste dagen maken de regeringsgezinde krantenredacties dan ook overuren om de populairste Koerd van de laatste jaren dag in, dag uit te beschimpen. Zo stellen ze dat Demirtas geen Koerd is maar een Armeniër. Hij zou ook varkensvlees gegeten hebben. Volgens de akp-kranten is Demirtas een terrorist pur sang die nog niet zo lang geleden opdracht heeft gegeven voor straatrellen in het zuidoosten waarbij vijftig mensen zijn omgekomen.
Seculiere Turken die overwegen om via Demirtas de sterke man Erdogan tegen te houden lijken echter niet onder de indruk van de zwarte propaganda. Ze zijn bereid om op een Koerd te stemmen, maar dan moet hij telkens weer herhalen dat hij nooit en te nimmer een dealtje gaat sluiten met de akp.
Hoe moeilijk het maken van die keuze is voor de seculiere Turken blijkt ook bij de stembussen in Nederland. De Turken in het buitenland mochten afgelopen weekeinde al hun stem uitbrengen bij de Turkse consulaten. Een van de stemgerechtigden, die de moeite neemt om vanuit Utrecht naar Deventer te reizen en daar tweeënhalf uur in de rij te gaan staan, is Sinan Akbulut. Voordat hij vertrekt, weet hij zeker dat hij op Demirtas gaat stemmen. ‘Mijn redenering is simpel’, zegt hij voor aanvang van de reis naar Deventer, ‘wie valt Erdogan het meest aan? Demirtas… Dat betekent dat hij de man is die mijn stem moet krijgen.’
Vier uur later heeft hij toch zijn twijfels, laat hij door de telefoon weten: ‘Ik ben bang dat ik een bijdrage ga leveren aan het succes van Erdogan. Hoe moet ik nu zeker weten dat Demirtas te vertrouwen is?’ Een uur later verschijnt op zijn Facebook-pagina de foto van het stembiljet. Met zijn stempel onder de naam van Selahattin Demirtas. Aan de andere kant van de lijn klinkt de dertigjarige Utrechter opgewekt: ‘Ik heb er een goed gevoel over. Demirtas gaat ons niet verraden.’
Beeld: (1) Istanbul, 21 maart. Hdp-verkiezingsbijeenkomst met Selahattin Demirtas (Bulent Kilic / AFP / ANP)