November 2013: ja 32 %, nee 52 %
Het waait stevig, het regent en de zon schijnt. Typisch Schots weer. In elk seizoen. Als je niet zo hard moest vechten om tegen de wind in over de loopbrug in het Glasgow Science Centre te geraken, bewonderde je de skyline op dit deel van de rivier de Clyde. Ooit werd hier de oorlogsvloot voor de Eerste Wereldoorlog gebouwd, nu staan er een futuristische poptempel, bbc-studio’s en een groot glazen congrescentrum. Na het oppikken van de accreditaties maken veel journalisten uit Londen dezelfde grap: moeten ze al in de rij voor buitenlandse pers of mogen ze nog bij ‘domestic’? Ze vinden de bijeenkomst duidelijk hilarisch.
Veertig camera’s draaien als de Schotse premier en leider van de Scottish National Party (snp), Alex Salmond, zijn White Paper omhoog houdt. Daarin zet zijn partij uiteen hoe zij een onafhankelijk Schotland voor zich ziet. Het is een kloek boek met de antwoorden op 650 vragen die Schotten zouden kunnen hebben.
Kunnen we het ons veroorloven? (Ja, we staan achtste op de oeso-lijst als het gaat om economische productie en kunnen nog beter.)
Wat wordt onze munt? (Het pond.)
Houden we de koningin? (Ja.)
Wat doen we met de kernwapens? (Zo snel mogelijk weg.)
Wat gebeurt er met onze pensioenen? (Niets.)
Blijven we in de EU? (Ja.)
‘Maar eigenlijk is er maar één vraag’, zegt Salmond: ‘Wie zijn de beste mensen om de grote beslissingen te nemen voor onze toekomst? Dit is onze kans om de toekomst van Schotland in Schotse handen te geven.’
Naast de weinig geliefde premier met het hoofd van een vriendelijke bulldog staat zijn veel populairdere vice-premier en partijgenoot Nicola Sturgeon. Ze is een jongere versie van Angela Merkel, al kleedt ze zich vandaag beter in een strakke rode jurk met daarover een jacquetjas gemaakt van het wereldberoemde tweed van het eiland Harris in de Outer Hebrides. ‘Met een ja-stem nemen we onze plaats in in de familie van naties’, zegt Sturgeon. ‘Maar onafhankelijkheid is niet het doel, maar slechts het middel om een eerlijker samenleving te verkrijgen.’
‘A fairer society’, de mantra zal keer op keer uitgesproken worden. Net als in de rest van Groot-Brittannië zijn de verschillen tussen arm en rijk groot in Schotland. Terwijl een puissant rijke elite balletjes slaat op golfbanen waar het lidmaatschap vijftigduizend pond kost, staat de onderklasse in steeds grotere aantallen in de rij bij de voedselbank. De welvaart die Schotland nu ten deel valt door inkomsten uit Noordzee-olie, de whisky-, zalm- en textielexport, het florerende toerisme en een grote (financiële) dienstensector, is ongelijk verdeeld. Groot-Brittannië staat vierde op de ranglijst van oeso-landen als het gaat om inkomensongelijkheid (Nederland op plek 26). Terwijl de inkomstenbelasting laag is (maximaal 37,5 procent bij inkomens boven de 150.000 pond), moet een werkloze rondkomen van 72 pond per week (onder de 25 jaar is het 57 pond). Het is de Schotten, van wie een meerderheid is opgegroeid met de gemeenschapszin van het platteland, een doorn in het oog.
Het gaat beter dan ooit met Schotland. De huizenprijzen in de drie grote steden schieten de lucht in, alle grote modemerken hebben er flagship stores en jonge creatieven eten alleen nog biologisch in cafés met uitzicht op Edinburgh Castle of The Glasgow School of Art. Maar aan de onderkant leven gezinnen in sociale huurwoningen zonder douche in wijken met veel huiselijk geweld, overgewicht, tienerzwangerschappen en criminaliteit. In kleine dorpen in de Highlands ontmoeten mensen met een riant inkomen – uit een goed lopende whiskystokerij of een succesvolle bed breakfast – in de enige pub hun werkloze neven die tijdens de crisis gedwongen dagloners in de bouw werden en nu weer bij hun ouders wonen. Omdat Schotten, zeker de laagopgeleide, jong aan een gezin beginnen, leven ook steeds meer kinderen in armoede.
Voor een socialere samenleving is onder de 5,3 miljoen Schotten een ruime meerderheid te vinden. De links-liberale snp heeft sinds de laatste verkiezingen in 2011 een absolute meerderheid in het Schotse parlement en als je de zetels van de Scottish Labour Party erbij optelt, heeft links een verpletterende 83 procent van de stemmen behaald. De Conservative Party heeft in Schotland nooit een grote rol gespeeld en de zetels van de Liberal Democrats en de Scottish Greens zijn op één hand te tellen. Schotland is politiek gezien ronduit links te noemen. Toch verandert dat weinig aan de inkomensongelijkheid, omdat het bepalen van de hoogte van uitkeringen en belastingtarieven niet aan het Schotse parlement is gedelegeerd. Daarover gaat de regering van de conservatieve premier David Cameron in Westminster Parliament in Londen.
Nog diezelfde middag verdedigen Salmond en Sturgeon hun plannen in het Schotse parlement in Edinburgh. Dat parlement zetelt in de wijk Holyrood in een modernistisch betonnen gebouw met grillige vormen en gras op het dak. Het ligt aan de voet van zowel de historische Royal Mile als Arthur’s Seat, de rots die 250 meter boven de stad uit torent. Alle 128 parlementsleden zijn aanwezig in de volledig uit blank hout opgetrokken debatzaal. Als Schotland een onafhankelijk land wordt, hoeft hier niet veel te veranderen. Die paar extra ministers voor Sociale Zaken, Defensie en Buitenlandse Zaken passen er nog wel bij. In 1999 kreeg Schotland dit deelparlement om zelf te beslissen over onderwijs, justitie, gezondheidszorg en huisvesting. Het budget wordt door Westminster via een vaste formule vastgesteld en staat momenteel op dertig miljard pond.
‘Uw White Paper is een verlanglijstje en geenszins een serieus te nemen document’, spuugt de eeuwig zuur kijkende oppositieleidster Johann Lamont van Scottish Labour richting Salmond. ‘Wat is uw plan B als Westminster geen muntunie wil? Moeten we een eigen munt gaan slaan? Uw plannen zijn ridicuul en lachwekkend. U leeft in Cloud Cuckoo Land.’ In debatstijl past Holyrood geheel in de Britse traditie. Er klinkt boegeroep en er wordt gestampt en op tafels geslagen al naar gelang de mate van afkeuring of instemming. Ook Ruth Davidson, partijleider van de Conservatieven, heeft geen goed woord over voor de plannen van de snp: ‘U denkt dat voor u een uitzondering gemaakt zal worden door de EU, maar u moet gewoon achter aan de rij kandidaat-leden aansluiten. Niets van wat u belooft, kunt u waarmaken!’
Terwijl het op de publieke tribune dringen is, is de perstribune leeg. Op de persgang wordt druk getikt aan wat de volgende dag zeer zure stukken blijken te zijn. De journalisten van de twee Schotse kwaliteitskranten, The Scotsman en The Herald, vinden de plannen een teleurstelling. ‘Stunt van snp biedt niets van enige inhoud’, is de kop boven het artikel in The Scotsman. Het oordeel van David Torrance in The Herald: ‘Zeer weinig om je over te verheugen.’
De Schotse edities van de landelijke kranten hebben sowieso niets op met de onafhankelijkheidsplannen. The Times meldt dat een rapport van het Britse ministerie van Financiën laat zien dat de Schotten duizend pond extra belasting zullen gaan betalen. De tabloids pakken al weken uit met stukken die hel en verdoemenis prediken. De Schotten zouden hun geliefde bbc-serie Dr. Who moeten missen en in een interview met een Schots meisje dat leeft met het hart van een Engelse orgaandonor leggen ze haar in de mond dat zij vreest dat ze was gestorven in een onafhankelijk Schotland. ‘Opsplitsen van de Unie zal het vinden van een medicijn tegen kanker hinderen’, schreef The Express.
Ook de bbc lijkt partij te kiezen. Voorstanders van onafhankelijkheid worden in interviews spottend tegemoet getreden, terwijl tegenstanders de ruimte krijgen. Ruim tweeduizend mensen protesteren tegen de bevooroordeelde verslaggeving buiten de bbc-studio’s in Glasgow en de eigen waakhond tikt de redacties op de vingers. Dat ondanks alle negatieve geluiden nog iemand ja durft te stemmen, mag een wonder heten.
December 2013: ja 36 %, nee 55 %
‘Waarom zouden wij niet net zo’n welvarend land kunnen zijn als Noorwegen?’ zegt zakenman Ivan McKee die om acht uur ’s ochtends even tijd heeft voor koffie bij het station voor hij weer richting vliegveld moet. ‘We hebben eenzelfde rijkdom aan natuurlijke grondstoffen en hebben betere universiteiten.’ Als consultant sluit McKee deals voor Schotse staal- en oliebedrijven in Midden- en Oost-Europa. Daarnaast is hij de voorman van de ja-actiegroep Business for Scotland die zegt te spreken voor twaalfhonderd zakenmensen en tweehonderd kleine en middelgrote bedrijven. ‘Als onafhankelijk land kunnen we beter onze belangen verdedigen. Wij betalen per inwoner net zo veel voor het bestieren van de Britse ambassades als iedereen in het zuiden, maar denk maar niet dat die iets aan Schotland-promotie doen. Als we onafhankelijk worden, wordt Edinburgh een echte hoofdstad en trekken we internationale instituten en ambassades aan. Dat zal de Schotse economie een flinke boost geven. We zouden onze hoge luchthavenbelasting naar beneden kunnen brengen en net als Kopenhagen een belangrijke overstapplaats kunnen zijn voor Europa. Schotten zijn heel ondernemend, maar een gebrek aan zelfvertrouwen houdt ons vaak tegen, terwijl we een hogere productiviteit hebben dan de rest van Groot-Brittannië. Het zou fantastisch zijn om te kunnen laten zien wat we waard zijn.’
McKee kijkt niet alleen naar de economie: ‘Ik zou internationaal minder agressief willen optreden en minder in vuile oorlogen betrokken willen raken. Schotland geeft 3,3 miljard pond uit aan defensie. Dat is meer dan Denemarken. Wij kunnen straks ook een bijdrage leveren aan interventies en vredesmissies.’
Vijftig procent van zijn tijd besteedt hij dit jaar aan het overtuigen van collega’s. ‘Gelukkig loopt mijn business goed en kan ik dingen uitbesteden.’ Ook zijn oudste dochter moest hij overtuigen: ‘Ze is 23 en vindt het moeilijk om door alle doemverhalen heen te kijken, maar hoe meer ze zich erin verdiept, hoe meer ze ziet dat het bezuinigingsbeleid van Westminster ook Schotland zal raken: in de ouderenzorg, in het onderwijs. En veel Engelsen steunen de ukip van Nigel Farage die aanstuurt op een vertrek uit de EU. Een nee-stem biedt geen zekerheid.’ Met de Schotse Labour Party is hij helemaal klaar: ‘Als er een politicus opkomt die een beetje goed is, vertrekt hij of zij direct naar Londen. Ze zijn vooral bezig met hun carrière binnen de partij, niet met de belangen van Schotland.’ Net voor hij weg moet, zegt hij nog: ‘En die kranten draaien straks, let op mijn woorden.’
Die avond in café The Last Drop aan de populaire Grassmarket in het oudste deel van Edinburgh bedient barman Michael vier klanten tegelijk. Hij zet blokjes en omgekeerde glaasjes zo onder de taps dat hij de pintglazen er schuin op klem kan zetten. Terwijl hij de bestellingen afrekent, weet hij blind wanneer welke glazen vol zijn en wanneer de Guinness moet rusten. De bruine kroeg ontleent haar naam niet aan een bijna leeg vat, maar aan de galg die hier in bruter tijden buiten op de markt stond. ‘Natuurlijk stem ik ja, daar heb ik geen seconde over na hoeven denken. Ik kan niet wachten tot ik gewoon de regering krijg waarvoor ik gestemd heb. Een regering die geen kernwapens in mijn achtertuin deponeert of me voorliegt dat we gesubsidieerd worden.’
Michael mixt gin-tonics voor de al in kennelijke staat verkerende crew van een nucleaire onderzeeër. De mannen zijn gelegerd op de marinebasis in Faslane, aan een diepe uitloper van de Clyde ten noordwesten van Glasgow, maar hebben een cursus in de hoofdstad. Jamie is wapeningenieur. ‘Ik word echt verscheurd door dit referendum. Ik denk dat Schotland een sterk onafhankelijk land kan zijn, maar als we ja stemmen, ben ik mijn baan kwijt. Schotland gaat geen nucleaire onderzeeërs aanhouden en in dienst blijven van het Britse leger wordt lastig als buitenlander.’
In het hart van Aberdeen liggen de bevoorradingsschepen van de booreilanden als felgekleurde flatgebouwen in een zee van grijs granieten laagbouw. Het valt niet direct op dat Aberdeen na Glasgow en Edinburgh de rijkste stad van Schotland is. Het centrum en de wijken eromheen zijn allesbehalve aantrekkelijk. Maar in de kroegen en restaurants rollen de ponden. ‘Work hard, play hard’, zegt een jonge ingenieur op verlof. De werkloosheid is hier nagenoeg nul en Aberdeen telt het grootste aantal miljonairs per inwoner van heel Groot-Brittannië.
De bus stopt bij de campus van Robert Gordon University aan de rand van de stad en bij de bushalte wordt volop Nederlands gesproken. De meiden studeren hier toerisme en het bevalt hen uitstekend. Met topinstituten waarvan er vijf in de top-tweehonderd van de toonaangevende Times-wereldranglijst voor hoger onderwijs staan, trekt Schotland jaarlijks ruim veertigduizend internationale studenten. Robert Gordon University blinkt uit in toegepast olie- en gasonderzoek en is een groentje vergeleken met stadsgenoot University of Aberdeen dat al in de vijftiende eeuw werd opgericht.
‘Ik ben blij dat het debat iets volwassener lijkt te worden’, zegt rector magnificus Ferdinand von Prondzynski in de vrijstaande villa die dienst doet als kantoor. ‘Er is al zoveel onzin gezegd en geschreven. Zo zou het academisch onderzoek hard geraakt worden als we zouden breken met Groot-Brittannië. We zouden nu tien procent van al het researchgeld krijgen, maar het is hooguit zeven procent. Niet meer dan ons toekomt.’ Maar ook hier is het weer de vraag hoe het geld verdeeld wordt. Von Prondzynski: ‘Olie en gas brengen het meeste belastinggeld op, maar krijgen maar één procent van het onderzoeksbudget. De industrie moet zichzelf maar bedruipen, vindt men in Londen, maar juist met olie- en gasinnovaties kan Schotland de wereld voor blijven omdat we hier met twee topuniversiteiten zo dicht op de industrie zitten.’
Von Prondzynski werd geboren in Duitsland, studeerde rechten in Ierland, promoveerde in Oxford en had een indrukwekkende academische carrière voor hij in Aberdeen belandde. ‘De regering in Londen onderschat het belang van de energiemarkt. Ja, de fossiele bronnen raken hier uitgeput. Ik denk dat er nog voor honderd jaar gas is en voor vijftig jaar olie. Maar we publiceren ook baanbrekend onderzoek over duurzame energie uit wind, getijde en golven. Welke kant het ook op gaat, de energierekening van de wereld zal blijven stijgen en ik denk dat binnen vijf of zes jaar getijde-energie al goedkoper is dan energie uit offshore windparken.’
Von Prondzynski vindt dat de snp het land sterk leidt en stemt ja in september. ‘Ik ben geen discipel. Dit hele referendum was niet nodig geweest als Londen Schotland meer bevoegdheden had gegeven. Mijn ideaal zou zijn geweest dat we met de Unie alleen de munt, Buitenlandse Zaken en Defensie zouden delen en de rest zouden overlaten aan de deelregeringen. Maar ik denk dat de boost en de bedrijvigheid die komen met zelfstandigheid goed zullen zijn voor Schotland.’
In Livingston spoeden zo’n vierhonderd inwoners zich op een donkere decemberavond naar het plaatselijke voetbalstadion. Op iedere straathoek roept een warme pub, maar ze verkiezen een bedompt zaaltje. Binnen worden ze begroet door vrijwilligers met thee of koffie. Al snel zijn er alleen nog staanplaatsen achterin. In afwachting van de vice-premier wordt er druk in folders gelezen met op de buitenkant teksten als ‘Het is zo logisch als wat’ en ‘Zeg ja voor een eerlijker Schotland’.
Nicola Sturgeon stormt binnen. Waarschijnlijk heeft ze er al een zaaltje of vier op zitten vandaag. Ze is een begenadigd spreker en op bijkomsten als deze kan ze steviger taal gebruiken dan op tv. ‘Laat niemand je vertellen dat wij een gat in onze hand hebben. Ja, we geven meer uit aan publieke diensten dan in Engeland, maar we hebben ook meer eilanden en bergen om naartoe en omheen te komen. We geven meer uit aan gezondheidszorg omdat we problemen hebben met drankmisbruik en overgewicht waar we wat aan willen doen. Maar we staan minder in de min dan Groot-Brittannië als geheel. We hebben een gezonde en diverse economie, maar doen het niet zo goed als andere kleine landen in Europa. Als onafhankelijk land kunnen we meer investeerders aantrekken en zelf de hoogte van de belastingen bepalen. Onzekerheden zijn er altijd in het leven, maar wij kunnen het!’
De zaal maakt het haar niet gemakkelijk. Er zijn vragen over het verdelen van de bezittingen van Groot-Brittannië, zoals Buckingham Palace, vragen over olierechten, kinderopvang en onderwijskosten en vragen over de schuldenlast en defensie. De zaal wil antwoorden en cijfers, ook als die er niet zijn. Sturgeon heeft op alles een antwoord en als ze na twee uur vertrekt, krijgt ze een luid applaus.
Het echtpaar Bruce en Audrey is al overtuigd. De zestigers halen hun informatie uit bijeenkomsten als deze en van websites als wingsoverscotland, labourforindy en bellacaledonia. ‘Van de kranten moet je het niet hebben’, zegt Audrey. Bruce: ‘En naar de bbc luisteren we ook niet meer sinds we met twintigduizend man met ja-vlaggen op Calton Hill stonden en zij berichtten dat het er nog geen achtduizend waren.’
Mei 2014: ja 37 %, nee 51 %
Verschillende plekken in het parlementsgebouw in Holyrood bieden een schitterend uitzicht op de lente in de omliggende heuvels, maar Patrick Harvie heeft een krappe kamer in de kelder. De leider van de Scottish Greens heeft het druk. Als enige leider van een partij in de oppositie die de ja-campagne steunt is hij een veelgevraagd spreker. Hij is een man die moeilijk stil kan zitten. ‘Waar komt u voor? O ja, het referendum.’ Er staan dingen in de White Paper die hij goed vindt, maar dat geldt zeker niet voor alles, bezweert hij. ‘Wij zijn niet per se voor het verlagen van belastingen voor bedrijven. Zeker niet als dat vooral multinationals aantrekt. Wij willen dat Schotland blijft inzetten op diversiteit en kleine, lokale producenten.’ Maar in het afstoten van nucleaire wapens, het fors investeren in duurzame energie en een andere kijk op defensie kan Harvie zich helemaal vinden. ‘Defensie kan zoveel meer zijn dan oorlogvoeren. Het zou moeten draaien om de veiligheid van mensen, voedsel, energie, klimaat en infrastructuur. Daarin kun je ook als klein land een grote rol hebben.’
In het westen van de stad wordt het troosteloze kantoorpand van de Scottish Natural Heritage opgevrolijkt met grote foto’s van glooiende heuvels, herten, zeearenden, walvissen en dolfijnen. De snh is een organisatie als Natuurmonumenten in Nederland. Met een budget van 55 miljoen pond doen zij onderzoek naar biodiversiteit, natuurbehoud en landschapsbeheer en adviseren zij de overheid. ‘Schotland bestaat voor 71 procent uit wild gebied’, zegt directeur Ron MacDonald. ‘We hebben de ruimte, maar als je nieuwe ontwikkelingen toelaat moet je wel je best doen om de impact op de natuurlijke omgeving te beperken.’
Spanningsvelden zijn er genoeg. De bouw van offshore windparken heeft al veel zeehonden het leven gekost die in de propellers terechtkwamen van de pontons die de molens afzinken. Wat getijde-energietunnels rondom de Orkney Eilanden voor walvissen betekenen is nog onduidelijk en de natuurorganisatie was fel tegen de bouw van een golfbaan door Donald Trump in een beschermd duingebied boven Aberdeen. ‘Het is elke keer weer een balanceeract tussen belangen’, zegt MacDonald. ‘Bij die golfbaan van Trump hebben we een zaak aangespannen tegen de staat. Die hebben we verloren omdat de rechter de economische belangen van de regio zwaarder vond wegen, maar het komt niet vaak voor dat aan ons advies voorbij wordt gegaan.’
Ook MacDonald stemt ja. ‘Voorheen werden we op grote afstand gehouden, nu zijn de lijnen kort. Sinds het aantreden van de snp hebben we iedere week een plek aan tafel. De Schotse regering erkent dat de natuurlijke omgeving relevant is voor de samenleving. Niet alleen omdat natuurtoerisme 1,4 miljard pond inkomsten per jaar oplevert, maar ook omdat mensen met toegang tot natuur mentaal en fysiek gezonder zijn.’
Augustus 2014: ja 42 %, nee 48 %
Wie moet de tegenstander worden van Alex Salmond in de vaak alles bepalende tv-debatten? Salmond nodigt meermalen David Cameron uit, maar die ziet dat wijselijk niet zitten. ‘Deze beslissing is aan de Schotten, daar moet ik me niet in mengen’, zegt hij. Het wordt ook niet de Schotse oud-premier en Labour-leider Gordon Brown. Brown houdt het bij de publicatie van zijn boek My Scotland, Our Brittain, waarin hij betoogt dat nationalisme altijd groeit als een volk zich bedreigd voelt. In dit geval zou het de globalisering zijn die de Schotten angst inboezemt. Hij adviseert de Schotten bij de Unie te blijven en samen sterk te staan met de Britten, met wie ze zij aan zij vochten in twee wereldoorlogen en met wie samen de National Health Service en het pensioenstelsel is opgebouwd. Maar zijn betoog lag al in juni in de ramsj.
Het wordt Alistair Darling, de Schotse Westminster-veteraan voor Labour en oud-minister van Financiën onder Brown. Hij opereert aanvankelijk zwak als leider van de nee-campagne Better Together. Zijn negativiteit stoort de Schotten. Maar hij wint verrassend het eerste debat door Salmond klem te zetten met de vraag wat zijn plan B is als Westminster een muntunie afwijst. In de White Paper staan de alternatieven (een eigen munt of lidmaatschap van de eurozone), maar Salmond durft ze niet hardop te noemen. Salmond probeert Darling terug te pakken door hem te vragen of hij gelooft dat Schotland een succesvol onafhankelijk land kan zijn. Maar Darling antwoordt: ‘De vraag is wat het ons zal kosten, Alex.’ Het beeld is neergezet dat de snp maar wat zit te dromen.
Het lijkt de nekslag voor het op dat moment nog altijd op achterstand staande ja-kamp, maar twintig dagen later heeft dat kamp ineens alsnog vol de wind mee. De kranten zijn inderdaad gedraaid en geven gerespecteerde economen, historici en ondernemers de ruimte om hun steun voor onafhankelijkheid uit te spreken. Op internet bombardeert een collectief van kunstenaars en creatieven met de naam National Collective de sociale media met fraai vormgegeven en intelligent verwoorde positiviteit. Het collectief vraagt de Schotten half augustus de hashtag #yesbecause te gebruiken om te vertellen waarom ze ja stemmen. Serieuze en ludieke antwoorden worden massaal geretweet: ‘Omdat onderwijs gratis moet blijven voor iedereen’, ‘omdat het feest op de 19de fantastisch zal zijn!’ #Yesbecause is binnen twaalf minuten trending in heel Groot-Brittannië.
Op die golf van positiviteit wint Alex Salmond overtuigend het tweede debat. Hij noemt alsnog de alternatieven bij de plan B-vraag en kiest vol voor de aanval. Hij vraagt of Darling zijn land zal steunen als Schotland voor onafhankelijkheid kiest en de onderhandelingen in moet met Westminster. Ook uit de zaal komen vragen aan Darling over wat Londen nu eigenlijk van plan is met de gezondheidszorg, het onderwijs en de uitkeringen. Darling stottert dat hij ook niet blij is met deze Tory-regering, en als hij even later weer over de muntunie begint, wordt hij door de hele zaal uitgejouwd.
Nog meer goed nieuws komt er voor het ja-kamp als blijkt dat Better Together haar campagnegeld, waarvan een miljoen pond komt van de Engelse, maar in Schotland wonende, Harry Potter-schrijfster JK Rowling, heeft uitgegeven aan een filmpje dat unaniem wordt verafschuwd. Een actrice vertelt aan de keukentafel dat ze het allemaal niet weet hoor, met dat referendum. Ja, haar man stemt ja, maar zij vindt het maar ingewikkeld. Ze besluit dat ze maar beter niet kan gokken met de toekomst van haar twee kinderen en nee zal stemmen. De verontwaardiging over het filmpje dat Schotse vrouwen wegzet als onnozele huisvrouwen krijgt de hashtag #patronizingBTlady die ook weer in no time trending is. Als vice-premier Nicola Sturgeon een week later ook nog een billboard spot met de tekst ‘Ik houd van mijn familie, dus ik stem nee’, is het weer bal. De peilingen laten een explosieve stijging zien van het aantal ja-stemmers. De achterstand op de tegenstanders van onafhankelijkheid wordt kleiner.
September 2014: ja 47 % nee 45 %
Terwijl Salmond zich vasthoudt aan gedachten aan 2011, toen geen enkele peiling de monsteroverwinning van de snp voorspelde, is er plots die peiling die heel Groot-Brittannië schokt: met nog slechts tien dagen te gaan staat ‘ja’ voor het eerst op voorsprong. Er is paniek in beide kampen en – zo wordt gefluisterd – bij koningin Elizabeth. David Cameron roept zijn mensen bij elkaar en broedt op een laatste zoenoffer (meer zelfbeschikking binnen de unie). Het ‘ja’-kamp is bang dat er te vroeg wordt feestgevierd. Er is twee jaar lang zo hard gewerkt, er mag niet op de streep verloren worden. Nog één week door op adrenaline. Er wordt een recordopkomst van tegen de tachtig procent verwacht. Een beetje regen zal weinig invloed hebben.
Beeld: Glasgow - ‘Ik kan niet wachten tot ik gewoon de regering krijg waarvoor ik gestemd heb’ (Jeff J. Mitchell / Getty Images).