Een nieuwe oliecrisis komt er aan, zegt de Venezolaanse voorzitter van de Opec, Rodriguez. De komende winter kan het al zo ver zijn. Er zijn mensen die zich daarop verheugen. De gedachten dwalen af naar de autoloze zon dagen van de jaren zeventig, die heerlijk onthaaste dagen van pastorale romantiek, toen het loon- en prijspeil per noodverordening werd geregeld en de benzine slechts op de bon te verkrijgen was. Verlekkerd preludeert men op de gedachte straks frank en vrij met prinses Christina’s kerst-cd op de walkman de grote snelwegen af te sleeën. Maar of deze oliecrisis werkelijk zo gezellig zal zijn als toen?
Aard en wezen van de oliecrisis 2000 verschillen natuurlijk totaal met die van 1974. Toen werd Nederland vanwege de bijbels aangedreven solidariteit met het Beloofde Land van Den Uyl c.s. speciaal gestraft door de Arabische sectie van de organisatie van olieproducerende landen (de Aopec). Het tekort aan olie was vooral een kwestie van illu sionisme, een reactie op de apocalyptische visioenen van de Club van Rome die toen zo in de mode waren.
Dit keer is de inzet aanzienlijk hoger. Hoewel hij nog lang niet is uitgeput, begint er toch schaarste op te treden in de mondiale olievoorraad. Het besluit van Saoedi-Arabië om nu met maximum capaciteit olie te pompen, is de prijs die de sjeiks daar moeten betalen voor de Amerikaanse steun tijdens de Golfoorlog. Het is het begin van het einde van de Arabische oliemacht, die straks, als de woestijnen zijn leeggepompt, zal moeten vertrekken uit de champions league van de geopolitiek. De focus van de oliemacht verplaatst zich dan naar andere oorden, zoals Rusland, waarvan de gigantische oliereserves in Siberië door Jeltsin reeds aan de Amerikanen werden overgedaan. Uitgerekend Rusland heeft het meest te vrezen van het Opec-besluit de olieprijs te laten dalen. De immer wankelende Russische economie wordt immers nog enigszins op de been gehouden door de hoge olieprijzen. Zodra daar de klad in komt, tekent zich onmiddellijk een Russische recessie af. Daarvan zeggen de optimisten dat die «corrigerend» zal zijn, terwijl de pessimisten zich afvragen wat voor soort staat daar uiteindelijk uit zal rollen.
In vergelijking met de Russen (met in hun spoor het al even kwetsbare Indonesië en Zuid-Afrika) kampt Europa met een soort luxeprobleem. Toch kan de oliecrisis, samen met de komst van de euro, ook Europa in een recessie van klassieke proporties storten. Potentiële huizenkopers doen er beter aan de koopdrift voorlopig te beteugelen. Alles hangt af van de uitkomst van de volksopstand op de Europese snelwegen. Diverse regeringsleiders tonen zich vooralsnog on ver murwbaar, willen hoogstens overgaan tot fiscale compensatie voor de gedupeerde vrachtrijders. Maar de druk loopt hoog op. De Opec-leiders, gebrand op een westers offer, oefenden in Wenen zware pressie uit.
Ook de oliemaatschappijen voeren campagne. In Nederland kwam Shell met een paginagrote advertentie waaruit moest blijken dat het bedrijf de benzine praktisch gratis weggeeft. De echte oorzaak voor de crazy boom van de olieprijzen moet volgens Shell worden gezocht in de fiscale schraapzucht van Kok en Zalm. Het was een onversneden poging het volk tegen de regering te mobiliseren. Sinds Henri Deterding hebben we zo'n soort politieke interventie van de «Koninklijke» niet meer meegemaakt.
Voor Wim Kok breken er bange tijden aan. Het laten slinken van de profijtelijke benzine accijnzen zou wel eens het einde kunnen betekenen van het financiële wonder van het poldermodel. Daling van de olieprijzen, anderzijds, zou rekenmeester Zalm ook niet erg opfleuren: gezien de koppeling van de Nederlandse gasprijzen aan die van de olie zou dat de schatkist meteen enige miljarden schelen. Op de achtergrond loert het gevaar van opstuwende rente, recessie en vervolgens de totale collaps. Als ex-vakbondsleider in de jaren zeventig weet Kok hoe snel zo'n omwenteling zich kan voltrekken. Opmerkelijk genoeg kreeg de verdrukte premier afgelopen zondag steun toegezegd van ex-Shell-baas Bolkestein, die vanuit Brussel de rebellerende VVD in het gareel probeert te houden. Alleen dat al schildert de ernst van de zaak. De hoogste tijd voor een remake van die oude jaren-zeventig-hit van boer Koekoek: heden zit ook Wim Kok in de olie.