Kaapstad – Geen van de overleden Zuid-Afrikaanse anti-apartheidshelden heeft de meningen zo op scherp gezet als Winnie Mandela, die woensdag werd begraven. Het is een lijn in het zand, grofweg met zwart en Afrikaans aan de ene kant en wit en buitenlands aan de andere. Op zijn best komt de tweespalt neer op een verschil in accent, en spreekt de witte stem over ‘een dappere vrouw met tekortkoming’, terwijl de zwarte stem die ‘zwakheden’ slechts aanstipt en in de context plaatst van de repressie waarmee Winnie tijdens apartheid werd geconfronteerd.

Maar vaker legt wit de nadruk op Winnie’s falen, iets wat door zwart wordt geïnterpreteerd als een uiting van wit superioriteitsdenken. Typerend was de Britse krant The Independent, die na haar dood op 2 april de kop ‘From Mother of the nation to mugger’ bedacht, om haar daarna te vergelijken met ex-echtgenoot Nelson en te concluderen dat hij een groots staatsman was terwijl zij het land te schande zette. De eerste zes paragrafen van de necrologie wijdde The Independent aan de negatieve zaken waarmee Winnie het nieuws haalde: haar bodyguards die Soweto onveilig maakten; de moord op de veertienjarige ‘informant’ Stompie Seipei op instigatie van Winnie; aantijgingen van corruptie die president Mandela ertoe noopten haar te ontslaan als minister; en een interview uit 2013 waarin ze haar ex-echtgenoot ervan beschuldigt dat hij de zwarte Zuid-Afrikanen in de steek heeft gelaten. Bij de bewonderaars van Winnie is de teneur: ze was een onverschrokken revolutionair, de Moeder der Natie, en zo gaan wij ons haar herinneren. Ex-anc-parlementariër Vytjie Mentor ontkent bijvoorbeeld Winnie’s betrokkenheid bij de moord op Seipei, ook al werd ze ervoor veroordeeld. De oppositiepoliticus Julius Malema betoogt dat Winnie wordt gehaat omdat ze een sterke Afrikaanse vrouw was. Overleden anc-leiders als Oliver Tambo en Chris Hani lieten informanten vermoorden, maar niemand haat hen, want het zijn mannen, zei Malema tijdens een recente toespraak. Enzovoort.

Het leven van Winnie Mandela is voer voor filosofen en psychologen. De sociaal werker die op 21-jarige leeftijd met Nelson trouwde maakte tijdens apartheid vreselijke tijden door – eenzame opsluiting, mishandeling, marteling, verbanning naar een stoffig Afrikaner gat. Het witte minderheidsregime probeerde die trotse, sterke vrouw te breken. Deels slaagden ze daarin.