Militaire avonturen in het Midden-Oosten zijn de laatste jaren niet populair. Toen de VS in 2003 ten strijde wilden trekken in Irak, kregen zij een Coalition of the Willing op de been van drie vrienden. In Afghanistan moesten grote landen als Duitsland er met de haren bij worden gesleept. Maar toen Frankrijk vorige week reageerde op de aanslagen van 13 november door het vliegdekschip Charles de Gaulle naar Syrië te dirigeren, sprong de ene na de andere bondgenoot prompt bij.
De Britten stuurden het oorlogsschip Defender met de Charles de Gaulle mee, de Amerikanen boden bescherming uit de lucht en ook Rusland zond meteen oorlogsbodems om langszij te varen. De internationale coalitie die een eind moet maken aan de burgeroorlog in Syrië, die vier jaar lang een luchtspiegeling was, leek van het ene moment op het andere werkelijkheid geworden te zijn.
Dat is ook precies waar de Franse president François Hollande toe opriep na de aanslagen in Parijs. Hij wil een ‘grote coalitie’ om met verschillende landen ‘beslissend’ tegen IS op te treden. Komende week gaat hij op bezoek in Washington, Londen, Berlijn en Moskou, maar hij lijkt daar alleen maar te hoeven bekrachtigen wat in de praktijk al bestaat. Een naam is er ook al voor: de Euraziatische Alliantie.
Op de grond wil deze ontluikende alliantie nog niet echt vlotten. Afgelopen week bestookten regeringswoordvoerders uit Rusland en de VS elkaar met bespottingen en beledigingen. Ook waarschuwen die twee landen elkaar nog steeds niet vooraf over de acties van hun vliegtuigen in het Syrische luchtruim. Maar in ieder geval richt Rusland zijn luchtaanvallen sinds de aanslagen in Parijs op Islamitische Staat, mogelijk al in samenwerking met Frankrijk. Russische media verspreidden foto’s van een Russische bom waar ‘Dit is voor Parijs’ op geschilderd stond. Dus toch een nieuw hoofdstuk in samenwerking tussen het Westen en Rusland?
‘We zouden onszelf voor de gek houden als we dat dachten’, zegt Emile Simpson, een voormalige Britse infanterie-officier en nu historicus aan Harvard, in een telefonisch gesprek. ‘Sinds de aanslagen in Parijs zien we een verstandshuwelijk tussen Rusland en het Westen om Islamitische Staat te verslaan. Zowel in Moskou als in Washington wordt nu gezegd: onze prioriteit is om IS uit haar territorium te jagen. Maar dat is eigenlijk codetaal voor: we laten Assad voorlopig zitten en zien daarna verder. Rusland en de westerse landen hebben nog steeds verschillende nationale belangen in het Midden-Oosten en die zijn niet verdwenen doordat hun prioriteiten tijdelijk samenvallen.’
Ook Peter Singer, als politicoloog verbonden aan de denktank New America Foundation, gelooft niet in een bondgenootschap. ‘We zien geen alliantie, maar op z’n best samenvallende acties, tot dusver zonder enige onderlinge verbondenheid of coördinatie’, schrijft hij in antwoord op vragen. En Singer vraagt zich ook af of IS werkelijk de prioriteit zal blijven van het Westen, Rusland of andere landen die zich in de oorlog in Syrië hebben gemengd. ‘Het probleem is dat het verslaan van IS niet de belangrijkste doelstelling was van welke regering dan ook: niet van de regering van Syrië, niet van Iran, niet van Rusland, maar ook niet van de Verenigde Staten, van Saoedi-Arabië of wie dan ook. Niet een van hen heeft van het verslaan van IS zijn belangrijkste doel in Syrië gemaakt. De vraag is of dat is veranderd door de aanslagen in Parijs en op het Russische vliegtuig.’
Dat Rusland, de VS en Frankrijk nu alle drie doelen van IS aanvallen, suggereert wellicht meer kameraadschap dan er in werkelijkheid is. Tot nu toe heeft het belangrijkste doel van Rusland in Syrië haaks gestaan op dat van de VS en West-Europese landen. Rusland steunde het regime van Assad en probeert sinds enkele weken met luchtaanvallen de ‘gematigde rebellen’ (zoals het Westen een bonte groep niet of minder extremistische strijdgroepen graag noemt) kapot te drukken. Want als die gematigde rebellen weg zijn, zou dat voor het Westen een keuze overlaten tussen IS en andere extremisten, of het regime van Assad, dat in de zak zit van president Poetin.
De kans dat het Westen stilzwijgend akkoord gaat met een consolidatie van Assads regime is door de aanslagen in Parijs flink toegenomen, denkt Harvard-historicus Emile Simpson. Want als IS militair verslagen moet worden is acceptatie van het Syrische regime volgens hem onvermijdelijk. ‘Vanuit militair oogpunt is het een simpel plaatje. IS moet nu worden verslagen, wat betekent dat een heel groot stuk Syrië moet worden bezet en uitgekamd door grondtroepen. Wie gaat die troepen leveren? Het Westen zeker niet. De Koerden zullen niet buiten Koerdisch sprekend gebied willen gaan. De gematigde rebellen zijn te verdeeld en met te weinig. Dan blijven de troepen van het regime van Assad over. Ik zag de afgelopen week veel tekenen dat de VS en Frankrijk die waarheid stilzwijgend hebben geaccepteerd. Voor de VS en Frankrijk, maar ook voor een hele reeks landen in de regio zoals Turkije en Egypte, blijft de persoon van Assad onacceptabel. Hun langetermijnstrategie zal erop gericht blijven om Assad weg te krijgen. Maar ze zullen het accepteren als zijn regime onder Russische leiding Syrië stabiliseert.’
Dat is al niet een heel elegante ‘oplossing’ van het probleem dat Islamitische Staat vormt. Maar er zou voor het Westen nog een bijkomend prijskaartje aan hangen. In Washington wordt er openlijk over gesproken dat Poetin uit lijkt te zijn op een grand bargain met het Westen: het verslaan van IS en het stabiliseren van Syrië in ruil voor een vrije hand in Oekraïne. Europa lijkt daar geen zin in te hebben – deze week nog verlengde de EU de sancties tegen Rusland, die werden ingesteld vanwege de Russische inmenging in Oekraïne. In Washington wordt ook nog misprijzend over zo’n deal met Poetin gesproken. Maar nieuwe aanslagen door IS zouden dat kunnen veranderen.
En er lijken nog meer strategische manoeuvres gaande te zijn achter de façade van de Euraziatische Alliantie. In de afgelopen weken verraste Poetin vriend en vijand door tegen een Saoedische delegatie te zeggen dat hij zijn bondgenootschap met Iran wel aan de wilgen wil hangen in ruil voor warme banden met Egypte, Saoedi-Arabië en de Emiraten. Dat is vanuit Poetins oogpunt logisch. Als Rusland meer te zeggen wil hebben in het Midden-Oosten zal het van vrienden moeten wisselen.
Want Iran is sjiitisch en Assad is alawitisch, maar bijna alle belangrijke landen in de regio zijn soennitisch. Al die soennitische landen staan vijandig tegenover Iran en Assad, en daarom wantrouwend tegenover Rusland. Dat Poetin die landen voor zich wil winnen door Iran te dumpen, illustreert hoe serieus hij is in zijn pogingen om de machtspositie van de VS in de regio aan te vallen.
‘Als alles uitpakt zoals Poetin het graag wil, dan keert Rusland voor het eerst sinds de jaren zeventig terug als serieuze grootmacht in het Midden-Oosten’, zegt Simpson. ‘Maar om eerlijk te zijn speelt Poetin met een vrij zwakke hand. Als hij dit moment wil aangrijpen om werkelijk een rol van betekenis te spelen in het Midden-Oosten, dan zal hij soldaten moeten sturen om het Syrische regime te steunen, om Islamitische Staat te verslaan en om een lange counterinsurgency uit te vechten tegen wat er van IS en de andere extremistische groepen overblijft. Dat zie ik hem niet doen.’
Maar ook het Westen zal minimaal investeren, denkt Simpson. ‘Het Westen zal het intact blijven van staten als hoogste strategische doel in de islamitische wereld gaan beschouwen. Dat is de werkelijke les van de aanslagen in Parijs’, zegt hij. ‘Non-interventie in andere staten zal weer de norm worden en het Westen zal niet meer aan regime change willen doen, uit angst dat elk gat door extremisten zal worden opgevuld. Als het Westen nog zal interveniëren, dan zal dat zijn om zwakke staten overeind te houden, zoals Frankrijk deed in Mali. Als het Westen mensenrechten in de regio wil ondersteunen, dan zal het met regimes in onderhandeling treden en niets ondernemen wat het statenstelsel in de regio in gevaar brengt. Dat betekent, heel bot gezegd: de vrijheidsagenda in het Midden-Oosten is dood.’
Beeld: (1) Een Tupolev Tu-95 tijdens een luchtaanval Foto TASS / ANP; (2) In een gevechtsvliegtuig TASS / ITAR -TASS Photo /Corbis / HH; (3) Een Tupolev Tu-95 tijdens een luchtaanval Foto TASS / ANP; (4) ‘Voor Parijs’ op een raket van een Sukhoi Su-35 straaljager Foto TASS / ITAR -TASS Photo /Corbis / HH.