Tom Lanoye’s toneelmonoloog GAZ: Pleidooi van een gedoemde moeder ging in het najaar van 2015 in Vlaanderen in première. Het was een schok, deze alleenspraak van een moeder bij het lichaam van haar kapotgeschoten zoon, een terrorist en een massamoordenaar van 184 mensen door een aanslag met zenuwgas, plus één, door de onthoofding van een gijzelaar. Viviane De Muynck speelde de rol in een bijna abstracte vormgeving en dat deed ze groots (zie De Groene van 18 november 2015). Vlak voor deze zomer ging het stuk ook in Duitsland in première, bij Theater Bremen. In de regie van onze landgenote Alize Zandwijk, die daar sinds haar vertrek uit Rotterdam deel is van de artistieke leiding en huisregisseur. De moeder wordt in Gas: Plädoyer einer verurteilten Mutter gespeeld door de uit Vlaanderen afkomstige en uit Rotterdam naar Bremen meegekomen Fania Sorel.
Zo kaal als de vorm was in de Vlaamse versie, zo verrassend vol en quasi-realistisch is hij hier. Een kleine keuken links, met uitzicht op binnenplaats met boom. Daar zit de moeder. De keukenkasten zijn overladen met tarwebloem en met suiker en de ijskast zit boordevol caloriearme melk. Een afwijking die ze al had? Of een uiting van posttraumatische stress? De filterkoffie loopt over en veroorzaakt een bruine plas op het laminaat. Rechts is een lege ruimte met een houten wand waarop tekenfilmpjes worden geprojecteerd. Over een aandoenlijk joch dat slaapt, lacht, met deuren slaat en tegen het eind vleugeltjes krijgt en wegvliegt. Het is alles van een stille, droeve, wonderbaarlijke verlatenheid.
De vrouw praat tegen ons, staart langs ons heen, kijkt een enkeling van ons aan. Haar doffe en af en toe als strovuur oplaaiende blik herbergt een huilbui van uren, dagen, weken, die maar niet wil loskomen. In haar keel een oerschreeuw die daar overdwars is blijven steken. Als de priem die ze in haar hart voelde toen ze haar kind zag, heel erg dood, ‘maar met een grimas zo woest gelukkig, zo zelfvoldaan en triomfantelijk trots, dat ik er bijna van moest overgeven’. We kijken naar een lieve vrouw die vaak naar de foto van zo’n geradicaliseerde verdwaalde op tv moet hebben gekeken en die nu opeens weet hoe vlakbij zo’n joch kan zijn. Fania Sorel speelt deze moeder niet zozeer, ze legt de puzzelstukjes van dit verwoeste leven met ijzige kalmte achter elkaar. Ze moet per slot iets! Ze heeft beelden gezien die haar zoon maakte toen hij een gijzelaar onthoofdde, vlak voor hij zelf aan flarden werd geschoten. ‘Het was alsof ik twee keer werd gefolterd. Eén keer door die grijns van wie mijn zoon was. Een tweede keer door de smekende angstblik en de brekende ogen van wie mijn zoon had kunnen zijn.’
Tom Lanoye heeft een sterke tekst geschreven. Alize Zandwijk laat die zijn werk doen. Vormgever Nadine Geyersbach vergroot het raadsel met enkele minimale ingrepen. En Fania Sorel toont hoe je op een podium met minder meer waarde creëert. Wij blijven Zandwijk en Sorel in Bremen volgen.
Vanaf _september__ te_zien; theaterbremen.de