Zou dit nou ‘woke’ wetenschap genoemd worden door sommigen? vroeg ik me af terwijl ik luisterde naar een gastlezing van een internationale spreker afgelopen week aan de UvA. In haar lezing stelde ze de vraag of vluchtelingen geselecteerd mogen worden voor toelating op culturele verwantschap, opleidingsniveau, geografische nabijheid en dergelijke. Ze vertelde dat sinds 2011 het aantal vluchtelingen in de wereld verdubbeld is, maar dat het aantal hervestigingen uit vluchtelingenkampen momenteel juist historisch laag is. Zo selecteerden de VN 1,4 miljoen vluchtelingen die urgent hervestigd dienen te worden, kijkend naar bijvoorbeeld slechte gezondheid, fysiek gevaar of omdat het kinderen betreft. Hiervan is uiteindelijk slechts twee procent hervestigd. Gezien de schaarste aan hervestigingen vroeg de gastspreker zich af welke redenen verdedigbaar zijn voor het verkiezen van bepaalde vluchtelingen boven anderen. Haar uiteindelijke conclusie was dat veel criteria problematisch zijn. Zo hangen ideeën van culturele verwantschap sterk samen met koloniale classificaties van de wereldpopulatie.
Tijdens de Q&A dwaalden mijn gedachten af naar het externe onderzoek dat de UvA recent heeft ingesteld naar, kort gezegd, de mogelijke bedreigingen van de academische vrijheid door ‘wokeness’ in haar geledingen. Enkele docenten deden hierover al een duit in het zakje in Het Parool. Zo stelde een universitair hoofddocent mediastudies: ‘Als we op de universiteit niet alles kunnen zeggen, kunnen we de tent wel sluiten.’ Nu is het belangrijk niet vooruit te lopen op de uitkomsten van het onderzoek; het is nooit uitgesloten dat vormen van groepsdruk of eenzijdigheid voorkomen aan de universiteit. Maar het idee dat academische vrijheid behelst dat aan de universiteit ‘alles gezegd moet kunnen worden’ kunnen we het beste zo snel mogelijk achter ons laten. Het is voor een vruchtbaar gesprek over academische vrijheid en de grenzen daarvan een totale non-starter.
De crux hierbij is dat academische vrijheid begrensd wordt door standaarden van academische zorgvuldigheid; dit zijn zelfs twee zijden van dezelfde munt. Dit betekent dat de wetenschappelijkheid van een onderzoek wordt beoordeeld aan de hand van, onder meer, de eerlijkheid en onafhankelijkheid van de onderzoeker, gedegen onderbouwing en transparantie van data en bronnen. Of anders gezegd, artikelen met daarin aperte onwaarheden, kwestieuze redeneringen, zonder bronvermeldingen of met zeer matige weergaven van bronnen kunnen op allicht allerlei plekken gepubliceerd worden (bijvoorbeeld in een blog), maar ze verdienen niet het stempel wetenschappelijk artikel. Er valt meer over te zeggen natuurlijk – zoals de plaats van waardeoordelen, de geesteswetenschappen, of het belang van afwijkende meningen – maar als het debat over academische vrijheid start met het begrijpen van deze vrijheid als academische zorgvuldigheid lijkt mij dat grote winst.
De politieke partij die ‘het gevaar van woke’ flink agendeert is JA21, onder meer door er een conferentie aan te wijden. Het is enigszins gissen wat de partij zou zeggen over de gastlezing die ik bijwoonde, maar vermoedelijk niet veel goeds. Het is bovendien de partij die afgelopen week een Kamermeerderheid achter een motie wist te krijgen die wil onderzoeken of ‘partnerlanden’ tegen betaling asielzoekers uit Nederland kunnen overnemen. De motie stelde dat dit ‘veelbelovende kansen’ biedt om de asielcrisis op te lossen.
Afgelopen week kraakte een batterij aan wetenschappers dit plan op radio, tv en in opinieartikelen. Toont deze relatieve consensus aan dat de wetenschap inderdaad ‘woke’ is? Volgens mij niet. Zoals Thomas Spijkerboer eerder in De Groene schreef zou een dergelijk plan juridisch kunnen. Dan zou bijvoorbeeld Kigali het nieuwe Ter Apel worden: Nederland blijft dan volledig verantwoordelijk en de Nederlandse asielprocedure, inclusief alle beroepsmogelijkheden, worden in Rwanda uitgevoerd. En asielzoekers die recht hebben op een status worden dan naar Nederland gevlogen. Of naar een ander veilig land, maar gezien de eerdergenoemde hervestigingsstatistieken is het onwaarschijnlijk dat iemand ze wil, dus waarschijnlijk gewoon naar Nederland. Het is de vraag of JA21 dit wil.
Een andere optie is dat asielzoekers volledig worden overgedragen aan het partnerland en zijn asielprocedures, maar dat ligt juridisch lastiger. Dit zou alleen kunnen als de uitzetting niet voorzienbaar leidt tot de schending van rechten. Omdat dit niet altijd gegarandeerd kan worden zette het Europees Hof voor de Rechten van de Mens eerder een streep door het plan van het Verenigd Koninkrijk om asielzoekers uit te zetten naar Rwanda (een dictatuur met weinig eerbied voor grondrechten).
Wetenschappers die concluderen dat deze motie – waar opvallend genoeg ook cda, vvd en Omtzigt voor stemden – oproept tot een plan dat juridisch en praktisch nauwelijks uitvoerbaar is, het globale vluchtelingenvraagstuk afschuift op andere landen en waarschijnlijk leidt tot mensenrechtenschendingen zijn daarom niet woke. Zij doen zorgvuldig hun werk.