Wolken hebben een bijzondere betekenis, al zo lang als er omhoog wordt gekeken. Je kunt er van alles in zien. Nijhoff beschrijft dat in zijn gedicht ‘De Wolken’: ‘En moeder vroeg wat ’k in de wolken zag./ En ik riep: Scandinavië, en: eenden,/ Daar gaat een dame, schapen met een herder’.
Wolken weerspiegelen hoog in de lucht wat er diep in ons is. Dus in het Oude Testament vervoert God zich ermee, of Hij gebruikt het om Zijn volk onzichtbaar te maken voor de vijand. Ik kan me haast geen godsdienst voorstellen waar het wolkendek geen rol in speelt. En vanzelfsprekend, los van alle verheven betekenissen: ze brengen de noodzakelijke regen en ze maken duidelijk uit welke hoek en hoe hard de wind waait. Zo hebben ze niet alleen voor mystici maar ook voor meteorologen hun betekenis.
Landschapsschilders als Ruysdael en Hobbema hebben ons zeventiende-eeuwse gewolkte wereldberoemd gemaakt. Maar ook in onze tijd is de wolkenlucht voor een aantal kunstenaars belangrijk. Museum IJsselstein heeft nu een tentoonstelling met de titel In de wolken. Van JCJ Vanderheyden zijn er de abstracte stukjes wolkenlucht die je vanuit een vliegtuig ziet. En verder is er werk van Daan de Jong, Wout Berger, John Körmeling en Marisca Voskamp.
En, heel bijzonder: van Berndnaut Smilde. De Groninger Smilde (1978) produceert echte wolken in tentoonstellingsruimtes. Niet alleen in Nederland, ook in Londen. De grote verzamelaar Charles Saatchi kocht in 2012 twee van zijn wolken. Die kunstwerken hebben maar een kort bestaan: een aantal seconden. De wolk komt uit een rookmachine de ruimte in, die koud en klam wordt gehouden en waar het licht een even grote rol speelt als in alle Nederlandse landschapskunst. De vluchtige substantie hecht, zo kort als het duurt, aan de vochtige lucht. De wolk is er, hij beweegt, en hij is weg. Bij het publiek resteert alleen een gezamenlijke herinnering, en voor zo ver ze zoiets ongrijpbaars kunnen vastleggen: foto’s.
De website van de BBC heeft een mooie en informatieve reportage over Berndnaut Smilde: How to Make Clouds Indoors: The Art of Berndnaut Smilde.
Voor iedereen heeft elke wolkenlucht zijn eigen betekenis. Voor mij maakt Smilde de verwantschap duidelijk tussen wat we zien als we in de lucht kijken en wat we horen als we naar muziek luisteren. Ik moet aan Eric Dolphy denken, met zijn beroemde uitspraak ‘When you hear music, after it’s over, it’s gone, in the air. You can never capture it again.’
Op dus naar IJsselstein, want ook de tentoonstelling zelf gaat voorbij. Hij sluit zondag 2 februari.