‘Het optreden van Wilders had de geur van deportatie’, wordt heel snel: ‘Wilders wil mensen deporteren.’
‘De uitspraken van Wilders leken op die van Goebbels’, wordt: ‘Wilders is Goebbels.’
‘Het optreden van Wilders lijkt op wat er in 1933 gebeurde in de Bierkellers van Berlijn’, wordt: ‘Wilders is Hitler.’
De reden is duidelijk. Als je Wilders vergelijkt met een voetbaltrainer die na een overwinning scandeert: ‘Zijn wij beter dan IJsselmeervogels?’ dan dekt dat niet de gruwelijkheden waarvan je Wilders wilt betichten. Je probeert een vocabulaire te vinden om uitdrukking te geven aan je angst voor fascisme, aan je vrees voor maatschappelijke ontregeling en je eventuele schrik voor de consequenties van zijn woorden.
En dus zoek je je woorden in de zwarte hoek.
Maar is het terecht?
Ach, elke schreeuwlelijk kun je met Hitler vergelijken, en voor iedereen die een deel van een bepaalde bevolkingsgroep uitsluit zou je een vergelijking met een nazi kunnen vinden, maar terecht is het niet als je het letterlijk neemt.
Wat Wilders zei is kwalijk, maar hij is geen fascist. Hij roept niet op tot deportatie zoals de nazi’s dat deden, hij schreeuwt en haatzaait niet zoals Hitler en een racist is hij ook niet. De rechter heeft zich daarover al een keer uitgesproken.
Zijn opvattingen kun je hoogst naïef noemen of domweg dom, en misschien bieden ze weinig oplossingen voor de daadwerkelijke problemen, maar om ze weg te stoppen in een bouwwerk van zwarte metaforen werkt contraproductief. Op hem of haar namelijk die nu iets onderzoekt en bijvoorbeeld ontdekt dat Marokkanen inderdaad oververtegenwoordigd zijn in de lijstjes die handelen over criminaliteit ligt een doem om dat te tonen. Je wilt niet als fascist worden gezien.
Ik herinner aan de IRT-affaire waarin dit voor het eerst ter sprake kwam bij de criminoloog Frank Bovenkerk. Hij werd onmiddellijk als fascist weggezet, terwijl hij niets anders deed dan feiten presenteren. Maar zelfs die feiten had hij niet mogen presenteren, want hij had dat onderzoek nooit mogen doen.
En er is nog een gevaar als de redelijkheid van de argumentatie wordt verlaten.
Een groot deel van de mensen heeft maling aan metaforen, verkeerde vergelijkingen of elegante redeneringen.
Hun dochter wordt hoer genoemd, hun winkel heeft last van hangjongeren, ze vinden die rare snuiters eng, ze kunnen de taal van de ander niet verstaan en denken dat ze uitgelachen, bedreigd en vernederd worden. Wilders verwoordt wat zij voelen en denken. En nu worden zij weggezet als fascisten. Als Wilders het woord ontnomen is, dan gaan ze op zoek naar een ander vocabulaire. Dat van het mes, de stok, de bom; die hebben een autonome woordenschat. Die zeggen iets wat je niet in letters op kunt schrijven, maar kunnen wel door hun gebruik uitdrukken wat je bedoelt.
Geweld is de oplossing als je geen woorden meer weet te vinden.
Het lijkt erop dat wij denken dat de discussie geslecht is als we Wilders hebben kunnen ontmaskeren als een fascist.
Stel dat dat zo is. Is daarmee zijn gelijk of ongelijk ook verdwenen? Zo van: die man deugt niet, dus deugt ook niet wat hij zegt en stelt, dus bestaan de problemen die hij aankaart ook niet.
Oké, als dat zo is, moeten we afwachten. Kijken wat er gebeurt.
In Frankrijk verschijnt het ene paniekstuk na het andere. Marine Le Pen beheerste, net als Wilders hier, de discussie. Het Front National won de gemeenteraadsverkiezingen gigantisch.
Net als Wilders rommelt ze voortdurend met de onderbuik.
Maar er is wel iets aan de hand wat je niet kunt afdoen met makkelijke morele verontwaardiging.