En weer stond de politiek, net als in 2008 bij Fortis en ABN Amro, voor het blok. Een grote bank om laten vallen kan niet vanwege de chaos die dat zou veroorzaken. Dus moet de belastingbetaler opnieuw opdraaien voor het falend beleid bij een bank, nu SNS Reaal, en het wederom falend toezicht van De Nederlandsche Bank (dnb). Dat de 3,7 miljard euro kostende nationalisatie van sns kwam in de week waarin pvda-minister Lodewijk Asscher van Sociale Zaken naar de Tweede Kamer werd geroepen vanwege de tegenvallende lonen en pensioenen van menige Nederlander in de eerste maand van het nieuwe jaar maakt de reddingsoperatie des te wranger. Want dat tegenvallende loonstrookje hangt direct samen met de forse bezuinigingen van de overheid als gevolg van een hoge staatsschuld. Die schuld gaat nu, met dank aan SNS Reaal, weer omhoog.
Het debat met Asscher ging over de vraag of de pijn in de portemonnee eerlijk is verdeeld. Een terechte vraag als een kabinet zegt eerlijk te willen delen. Maar van het Kamerdebat kreeg je een wrange smaak in de mond. Alle ouderen, een steeds groter wordende groep en dus electoraal interessant, waren ineens zielig voor oppositiepartijen als 50-plus, sp en pvv. Die versterkten ermee de toch al smeulende generatiestrijd die te ontwaren valt in menige Haagse discussie.
Die generatiestrijd is inmiddels een gevaar aan het worden voor de solidariteit in de samenleving. Als de sp, die in haar eigen verkiezingsprogramma vermogende ouderen ook stevig had willen laten meebetalen aan de zorg, het kabinet het verwijt maakt dat het alle ouderen onevenredig hard pakt, is dat niet alleen ongeloofwaardig, maar voedt het die generatiestrijd. Een partij als 50-plus, die zich alleen maar richt op ouderen en zichzelf in de electorale voet zou schieten als ze genuanceerd over die groep zou praten, gooit eveneens olie op het vuur.
De generatiestrijd zal ook oplaaien als Asscher later dit jaar komt met zijn voorstellen het ontslagrecht te versoepelen en de WW te versoberen. Rechten van ouderen en hun slechte positie op de arbeidsmarkt als ze eenmaal ontslagen zijn, staan dan tegenover kansen voor jongeren. Door de nationalisatie van SNS Reaal kunnen die discussies over het eerlijk verdelen van de pijn van deze crisis verder verharden. Want de grote, toch al politiek gevoelige vraag is nu of die miljardenoperatie gecombineerd met de tegenvallende economische groei zal leiden tot nieuwe bezuinigingen. Dat kan de verhoudingen tussen de regeringspartijen vvd en pvda op scherp zetten. De liberalen hechten aan de in Europa afgesproken normen voor staatsschuld en financieringstekort; de sociaal-democraten zijn geneigd daar soepeler mee om te gaan. De steeds pregnanter wordende vraag is: waar wordt bezuinigen oorzaak van meer malaise in plaats van de oplossing voor het probleem?
De pvda zal bij die discussie de hete adem van de sp in de nek voelen. Die partij noemt het vasthouden aan de norm van het financieringstekort nu al het verraad van de pvda. Ook het cda heeft kritiek, op zowel pvda als vvd, maar bij de sociaal-democratische achterban zal die kritiek meer pijn doen. De christen-democraten willen weliswaar vasthouden aan de normen voor staatsschuld en -tekort en bevorderden met hun eigen verkiezingsprogramma de werkgelegenheid niet, inmiddels vinden ze dat het kabinet te weinig doet om de stijgende werkloosheid te keren.
De nationalisatie van sns kwam daags nadat pvda-staatssecretaris Wilma Mansveld van Infrastructuur en Milieu zich in de Kamer moest verantwoorden omdat een kritisch inspectierapport over de risico’s voor de veiligheid op het spoor maanden was blijven liggen op het departement. Terecht dat Mansveld zich moest verantwoorden, ook al zat ze er pas een paar maanden.
Wrang is daarom ook dat de vrijdag teruggetreden ceo van SNS Reaal, Ronald Latenstein van Voorst, zich niet publiekelijk hoeft te verantwoorden voor de blunders van de bank waar de belastingbetaler nu voor moet opdraaien. Latenstein was sinds 2009 ceo, zat al sinds 2002 in de raad van bestuur en heeft dus ook meebeslist over de aankoop van de vastgoedpoot die zijn bank tot de rand van de afgrond bracht.
De Tweede Kamer kan Latenstein, of zijn voorganger Sjoerd van Keulen, alleen onder ede horen als opnieuw, net als na de vorige nationalisaties, een parlementaire enquête wordt opgetuigd. Dat is echter een tijdrovend middel. Een volledig nieuwe enquête zou ook niet zinvol zijn, want uitgerekend deze week stond pas het Kamerdebat gepland met minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën over de uitkomsten van de vorige enquête naar de nationalisatie van banken. Maar daardoor hoeven de verantwoordelijken bij sns nu alleen met hun ontslag of helemaal niet te boeten voor het debacle. De door Kamerleden aangekondigde pogingen om bonussen terug te vorderen, zijn vrijwel zeker gedoemd te mislukken. Dat is een loze belofte, bedoeld om het electoraat op het moment dat de woede het grootst is te kalmeren.
De Kamer zou zich daarom moeten bezinnen op een ander, dwingend middel om niet alleen toezichthouder dbn maar ook de sns-top toch in ieder geval publiekelijk verantwoording te laten afleggen. Interessante vragen genoeg. Hoe groot was bijvoorbeeld de lobby van de bankenwereld op de Interventiewet, ingesteld om in te kunnen grijpen als banken in problemen komen, maar die meteen de eerste keer niet bleek te werken?
Dat de staat nu 3,7 miljard moet ophoesten, ondergraaft de solidariteit in de samenleving: de gevolgen ervan die tussen generaties, de oorzaak die tussen bankiers en burgers. Want de nationalisatie van sns is wederom voer voor de klacht dat topbankiers risico’s nemen waar ze zelf van profiteren als het goed gaat, maar die de gewone burgers in hun portemonnee treffen als het fout gaat. Dat klinkt populistisch, maar is in dit geval de wrange werkelijkheid.