Xi Jinping is druk bezig een nieuw profiel van zichzelf te bouwen: dat van vredestichter. Kijk maar naar zijn laatste internationale initiatieven. De Chinese leider heeft de aartsvijanden Iran en Saoedi-Arabië tot elkaar gebracht. Hij heeft aangeboden te bemiddelen tussen Israël en de Palestijnen. Er is sprake van een Chinese bemiddeling in het bloedige conflict in Soedan. En plotseling zien de Verenigde Staten mogelijkheden in een Chinees vredesplan voor Oekraïne, hetzelfde plan dat ze eerder hadden afgeschoten. Wat zit achter die onthutsende ontwikkelingen? Is Xi Jinping een vredesapostel geworden?
De tijd is voorbij dat China zich uitsluitend concentreerde op zijn economische ontwikkeling en zich daarom op het wereldtoneel gedeisd hield. Van die afzijdigheid is alleen de mantra overgebleven dat China zich nooit bemoeit met de binnenlandse aangelegenheden van andere landen. De onvermoeibare bewegingen van China’s lange arm, die tot in de uithoeken van de wereld reikt, spreken een andere taal: die van de supermacht. Maar als vredestichter heeft China geen traditie. In de regel beperken de Chinese bijdragen aan de wereldvrede zich tot rituele oproepen aan oorlogsvoerders tot terughoudendheid, een deugd die China in zijn eigen binnenlandse conflicten nooit beoefent.
En toen kwam in maart tot ieders verrassing het bericht dat dankzij Chinese bemiddeling de twee machtigste vijanden in het Midden-Oosten, Iran en Saoedi-Arabië, hadden besloten hun diplomatieke relaties te herstellen. Al langer waren er tussen Teheran en Riyad aftastende besprekingen aan de gang, maar China heeft ze een doorslaggevende zet gegeven. Vrienden zullen ze nooit worden, ayatollah Khamenei en kroonprins Mohammed bin Salman, alias MBS. Maar hun overeenkomst wettigt de hoop dat Teheran zijn beslissende invloed zal gebruiken om een eind te maken aan de gruwelijke burgeroorlog in Jemen en aan de raket- en drone-aanvallen vanuit Jemen op Saoedi-Arabië.
China is de grootste olieklant van zowel Saoedi-Arabië als Iran. Om beide landen nog hechter aan China te binden ging Xi in december op bezoek bij MBS en ontving hij in februari in Beijing de Iraanse president Raisi. Allebei hebben ze China hard nodig: de eerste om de Saoedische economie te diversifiëren, de laatste om de verlammende westerse sancties te compenseren met Chinese investeringen en handel met China. Xi buit die behoeften volop uit, ook op het gebied van de geopolitiek. Na Iran heeft hij ook Saoedi-Arabië verwelkomd als lid van de Shanghai Cooperation Organisation, een door Beijing gedomineerde Aziatische veiligheidsorganisatie. In het lot van de Oeigoeren zijn ayatollah noch kroonprins geïnteresseerd, want het geld van China weegt zwaarder dan moslimsolidariteit.
De Chinese bemiddeling in het Midden-Oosten betekende een klinkende geopolitieke overwinning van Xi op de Verenigde Staten. President Bidens relaties met zijn Saoedische bondgenoot zijn gespannen, en zijn pogingen om met Iran tot een nucleair vergelijk te komen zijn de mist ingegaan. Xi’s succes was ook een domper voor de doodsvijand van Iran, Benjamin Netanyahu. De Israëlische premier ging er tot dan toe van uit dat Saoedi-Arabië weldra het vijfde Arabische land zou worden waarmee de joodse staat een ‘Abraham-akkoord’ zou sluiten, waarna beide landen gezamenlijk hun gemeenschappelijke vijand Iran mores zouden leren.
Voor Netanyahu had Xi een verrassing in petto: eind april bood China aan te bemiddelen in het eeuwige Israëlisch-Palestijnse conflict. Hoogstwaarschijnlijk zal dat aanbod blijven wat het is: slechts een aanbod. Netanyahu’s hardcore-rechtse regering wil geen vrede met de Palestijnen, ze wil hun overgave. Bovendien, hoe zou China kunnen slagen waar Israëls Amerikaanse beschermheren keer op keer hebben gefaald? Netanyahu gooit het nu over een andere boeg. Hij wil dat niet alleen Washington maar ook Beijing hem helpt om vrede te sluiten met de Saudi’s. Xi is daartoe graag bereid. Het gaat hem immers niet om het resultaat, maar om de verdere uitbouw van zijn nieuwe reputatie als vredesduif.
Ook de binnenlandse oorlog in Soedan kan daarvoor bruikbaar zijn. De Chinezen hebben daar grote belangen en genieten het vertrouwen van beide strijdende partijen. China, Soedans grootste handelspartner, heeft opgeroepen de gevechten te staken. Die oproep kan gevolgd worden door een bemiddelingsaanbod. Maar zolang het Soedanese leger en de paramilitaire RSF liever schieten dan praten, is een bemiddelingspoging zinloos. Geeft niet: het aanbod alleen al zou Xi’s vredestichtersaureool nog meer doen glanzen.
Maar wat te denken van het Chinese vredesvoorstel voor Oekraïne? Het plan van twaalf punten werd direct door het Westen weggelachen, niet alleen vanwege zijn vaagheid maar vooral omdat de belangrijkste punten ontbraken: terugtrekking van de Russische troepen en teruggave aan Oekraïne van het afgepakte grondgebied. Hoe kon je een vredesvoorstel serieus nemen van Poetins vriend Xi, die de Russische invasie stilzwijgend heeft gesteund zonder haar ooit een invasie te noemen? Hoe kan China bemiddelen als het Volksdagblad, de officiële partijspreekbuis, sinds het uitbreken van de oorlog (die in China hoogstens een conflict of crisis mag heten) de naam van president Zelensky exact één keer heeft genoemd? Dat was in maart, toen Xi Poetin bezocht en liet uitlekken dat hij Zelensky zou gaan bellen.
Dat laatste is eind april gebeurd. Xi bond Zelensky op het hart te gaan onderhandelen met Poetin. De Oekraïense president blijft hopen op een actieve vredesrol van Xi. En nu heeft de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Anthony Blinken opeens toch een paar ‘positieve’ kanten aan het Chinese vredesvoorstel ontdekt, vooral de verdediging van het soevereiniteitsbeginsel, want daaruit zou volgen dat de Russen hun troepen moeten terugtrekken. Als Blinken is bijgedraaid, dan heeft dat vermoedelijk te maken met het indalende besef dat China bij een toekomstig vredesverdrag over Oekraïne betrokken moet worden. Xi is immers de enige naar wie Poetin luistert, dus de enige die hem kan dwingen de vredesafspraken na te leven.
Zonder de steun van China is Rusland nergens. Xi is tot alles bereid, vrede stichten in Oekraïne inbegrepen, als het hem dient om zijn grote doel te bereiken: de Verenigde Staten verdringen als wereldleider. Hij wil de Pax Americana vervangen door de Pax Sinica. Daarom heeft hij een blok gevormd met Amerika’s grootste vijanden, die steeds meer op Chinese vazalstaten beginnen te lijken: Rusland en Iran. Om dezelfde reden zoekt hij aansluiting bij de landen van het Mondiale Zuiden. Al sinds de tijd van Mao ziet China zichzelf als de leider van deze ontwikkelingslanden. Xi heeft hen nu ingeschakeld voor de verovering van China’s wereldleiderschap.
De meeste landen van het Mondiale Zuiden staan in de Oekraïne-oorlog niet achter het Westen. Door zich op te werpen als vredestichter in Oekraïne en elders, behaalt Xi bij hen een wit voetje zonder dat het hem iets kost. Voor het Mondiale Zuiden zijn ook Xi’s grandioze integratieprojecten bedoeld: de Nieuwe Zijderoute, het Mondiale Veiligheidsinitiatief, het Mondiale Ontwikkelingsinitiatief en het Mondiale Beschavingsinitiatief. Het officiële Chinese doel van deze bombastisch klinkende megaprojecten is het creëren van een ‘gemeenschap met een gezamenlijke lotsbestemming voor de mensheid’. Het werkelijke doel is minder verheven: de wereld omvormen naar China’s beeld en gelijkenis. Waarna de partijleider in Beijing net als zijn keizerlijke voorgangers zal heersen over alles wat onder de hemel is.