Een intellectueel is uiteindelijk iemand die vastlegt. Het is dus niet alleen een houding. Je moet, als het ware, verantwoording afleggen voor je attitude. Dat kan in onderzoek, in poëzie, in proza, op je weblog – in ieder geval moet je gebruik maken van een medium dat in principe voor iedereen toegankelijk is.
Is Katja Schuurman een intellectueel? Ja, als ze van haar opvattingen blijk geeft in televisieprogramma’s die we kunnen bestuderen. Dan kunnen we haar er ook op aanspreken. En nee, als ze geen opvattingen heeft.
Politici komen tegenwoordig met boeken. Zo ook Femke Halsema. Alleen, zij heeft haar boek gemaakt samen met een journalist, Michiel Zonneveld. Dit gebeurt vaak – ik geloof zelfs dat alleen politici en miljardairs die hun autobiografie op eigen kosten de wereld in willen zenden nog ghostwriters gebruiken. Dat Zonneveld aan het boek van Halsema heeft meegewerkt, zie je wel in het binnenwerk van het boek, maar niet aan de buitenkant. Mij stoort dat enorm. Ik zal uitleggen waarom.
In de eerste plaats vind ik het niet aardig voor de ghostwriter; hij krijgt geen credits waar hij die wel verdient, zeker als journalist. Twee: ik ken Michiel Zonneveld en hij is een uitstekende journalist. En daar zit ’m de kneep: het stellen van de juiste vraag is juist een vorm van intellectualisme – meer nog dan het geven van een antwoord. Je zou zelfs kunnen zeggen dat een intellectueel bij uitstek vragen stelt. Soms stelt hij alleen maar vragen. Dus wie is dan de intellectueel van het boek van Halsema?
Drie: ik vind het nogal storend dat politici tegenwoordig niet zelf schrijven. Wanneer ze niet in staat zijn zelf hun opvattingen coherent vorm te geven, wat is dan de waarde van hun politieke bedrijvigheid? Ze kunnen hun boek laten editen, wat ook Arnon Grunberg laat doen. Daar is niets mis mee. Maar je moet een boek zelf schrijven – zeker als je het onder je eigen naam publiceert. De stijl die je hanteert is namelijk een vorm van intellectualisme, die ik graag wil beoordelen. Wie beoordeel ik nu? Halsema? Zonneveld? Beiden? (En Ayaan Hirsi Ali dan, die schrijft niets zelf, hoor ik al zeggen. Hoewel ik niet weet of ze haar boeken zelf schrijft of niet maak ik voor haar toch een uitzondering: iemand die pas tien jaar in Nederland is, kan ik niet kwalijk nemen dat die moeite heeft met het vastleggen van politieke en levensbeschouwelijke opinies in de Nederlandse taal. Dat geldt niet voor Halsema. (Submission heeft Ayaan trouwens zelf geschreven, gedeelten zelfs met de hand – waarvan ik het bewijs zou kunnen overleggen.)
Opvallend aan de boeken van de huidige lijsttrekkers is overigens dat zij ervan blijk geven nauwelijks iets gelezen hebben. Bos en Halsema refereren nauwelijks aan andere auteurs. Wie doet dat allemaal wel? Wie schrijft zijn boeken zelf en heeft zelfs enige wetenschappelijke pretentie? Dat is J.P. Balkenende. Ik noem wat boeken: Overheidsregelgeving en maatschappelijke organisaties, Verantwoordelijkheid en recht, Vertrouwen in de economie, De waarde van het maatschappelijk middenveld, Anders en beter – en dan zijn er nog diverse wetenschappelijke publicaties. Het vreemde is nu dat ik eigenlijk nog nooit een groot artikel over deze publicaties heb gelezen, terwijl ze, volgens mij, meer inhoud hebben dan de boeken van Wouter Bos en Femke Halsema bij elkaar.
Twee conclusies tot slot. Eén: het verschil in intellectualisme tussen Balkenende en (bijvoorbeeld) Halsema is zo groot dat je zou kunnen denken dat of Balkenende of Halsema niet op zijn of haar plek zit. En twee: dat Balkenende zich niet laat voorstaan op zijn vele publicaties zou kunnen betekenen dat hij tegenwoordig een andere mening is toegedaan (wat ik denk) of dat hij intellectualisme buiten de politiek wil houden.