Chris en Sylvère zijn een echtpaar, al jaren getrouwd met een groot verschil in leeftijd, behaald succes en verwezenlijkte ambitie. In het boek van filmmaker en kunstenaar Chris Kraus uit 1997 ontspoort hun liefde in een sushibar in Pasadena, Californië. Sylvère en een collega uit de academische wereld bespreken er ‘recente trends in de postmoderne kritische theorie’. Chris is een experimenteel filmmaker en ziet zichzelf niet als een intellectueel, maar ze voelt dat collega Dick oogcontact met haar maakt. Na het eten laat ze haar echtgenoot in Dicks klassieke Thunderbird-cabrio stappen en zelf rijdt ze achter hen aan naar Dicks huis waar ze de nacht wegens weersomstandigheden doorbrengen. Maar de volgende morgen is hun gastheer verdwenen en het enige wat hij achterliet zit vanaf dat moment vast in Chris’ hoofd: zij en Dick hebben zojuist een ‘conceptual fuck’ ervaren, vertelt ze haar echtgenoot.
De fuck groeit uit tot een denkbeeldige romance, Chris raakt in vervoering van het idee van ‘abstracte romantiek’. Sylvère ziet zijn vrouw opleven en stelt voor om samen brieven aan Dick te schrijven, die ze eerst nog niet versturen. Hij is het die voor haar de brief typt die zij afsluit met de onheilspellende belofte: ‘I love you Dick’.
In de serie van Jill Soloway, komediant, feminist en regisseur van de serie Transparent, begint de liefde anders. Chris en Sylvère zitten samen in de auto op weg naar Marfa, Texas, waar Sylvère als fellow een tijd aan een befaamd kunstinstituut zal doorbrengen. Chris, een rol van Kathryn Hahn, verwacht spoedig naar het filmfestival van Venetië af te reizen voor de vertoning van haar nieuwe film. ‘In Venetië’, zegt ze vanachter het stuur, ‘ga ik in zo’n gondel.’ Ja, reageert haar man enthousiast, moet je doen, anders ben je er niet echt geweest. ‘Nou ja’, zegt ze dan, ‘er is niets triesters dan een persoon alleen in een gondel.’ Maar zo moet je er niet naar kijken, vindt hij. Het is daar een manier om je te verplaatsen, het is als Uber.
Maar Chris gaat niet naar Venetië (haar film is een flop) en blijft in Marfa, het territorium van Dick, in de serie gemodelleerd naar Donald Judd, de minimalistische kunstenaar met zijn tikkeltje megalomane instituut in Marfa. We zien Dick, gespeeld door Kevin Bacon, voor het eerst te paard in het dorp – cowboyhoed, grijs baardje en houthakkershemd – en niet veel later ook zonder kleren voor een poel water achter zijn huis. Daar staat hij, met zijn billen naar de camera een niet te missen verschijning in het verder verlaten woestijnlandschap. Als een prooi in open veld, klaar om geschoten te worden. Dan springt hij in het water.
In het Engels is verliefdheid een staat van zijn waar je in ‘valt’, als een onvoorzien gat in de weg. Wat misschien betekent dat, als je beter had opgelet, je er ook uit eigen wil in had kunnen lopen. Dat is wat Chris doet in het verhaal van Kraus: ze laat zich vallen in de liefde, zonder aanleiding. Ze zet simpelweg haar zinnen op iemand, en dat is Dick, daarmee het object van haar verlangen, en hij kan er niets tegen doen. ‘Maar je kent me niet eens!’ roept hij een aantal keer uit in boek en serie. Het doet er niet toe.
In een reeks brieven analyseert Chris haar nieuwe liefde en raakt op dreef. Dear Dick. ‘En is niet elke brief een liefdesbrief? Toen ik naar jou begon te schrijven, Dick, begon ik liefdesbrieven te schrijven. Ik wist alleen niet dat ik door liefdesbrieven te schrijven, brieven aan de liefde schreef en stilletjes alle sluimerende krachten achter mijn behoorlijk onderdrukte gevoelens weer opwekte.’
Dicks naam heeft de schijn tegen, maar I Love Dick gaat niet over seks. Wel over verlangen en overgave, over infatuation, vol zijn van iets wat die aandacht misschien niet eens verdient. De liefde is er een zelfgekozen gekte en eenmaal in die staat is niets te gek. Zo vinden Chris en Sylvère na de avond in de sushibar dat Dick degene is die ‘te ver’ is gegaan, hun leven is binnengedrongen zonder toestemming. Ze spreken zijn antwoordapparaat in en wachten op reactie. Wat zou er gebeurd zijn als Dick eerder had toegehapt, vraagt Sylvère zijn vrouw in een gesprek dat ze voeren op papier.
C: ‘Dan had ik een keer seks met hem gehad en had hij daarna niet gebeld.’
S: ‘Maar dat je dat niet hebt gedaan is wat dit alles rechtvaardigt. Wat erover denken heeft losgemaakt is waar het om draait. Weet je, eerst zag ik Dick als een boosaardig, manipulatief wezen. Maar misschien zwijgt hij om ons meer tijd te geven…’
C: ‘Om hem te vergeten. Hij wil dat we hem vergeten.’
S: ‘Chris, welke vreemde sferen betreden we nu? Hem schrijven is tot daaraantoe, maar nu schrijven we elkaar. Was Dick een middel om ons te doen praten, niet tegen elkaar, maar tegen “iets”?’
C: ‘Je bedoelt dat Dick God is.’
S: ‘Nee, misschien heeft Dick nooit bestaan.’
Maar Dick bestaat, in de serie nog meer dan in het boek. Chris fileert zijn bestaan, als criticus en man, en overweegt haar eigen rol, als kunstenaar en vrouw, in mooie en complexe brieven waar acht afleveringen onmogelijk recht aan kunnen doen. Maar het boek houdt de obsessie ook enigszins binnen de perken, de liefde langer vast in het hoofd van Chris, iets waar Chris zelf kritisch op is als ze schrijft dat de vrouw altijd maar gevangen blijft zitten in het ‘puur psychologische’. Een serie moet naar buiten treden, deze obsessieve liefde op het toneel brengen.
Dat escaleert vanaf het eerste moment. Chris is vele malen aantrekkelijker dan ze zichzelf in het boek beschrijft. En ze is in de war, meer dan ze op papier doet lijken. Er staat een verschrikte blik in haar ogen, ze kijkt vies bij alles wat ze ziet – Marfa, hun verblijf, haar echtgenoot. De pony boven haar lange losse haren is te lang en als ze beweegt zwaaien haar armen alle kanten op. Ze loopt niet maar ze stiefelt achter haar man aan wanneer die het café uit stampt waar hij haar vandaan kwam halen. Haar mond is geen moment gesloten, haar lippen staan steeds iets uit elkaar, emoties en verwijten lopen er zo uit. En ze hijgt een beetje, nog net geen grommen.
De liefde voor Dick speelt zich in de bewerking van Soloway exclusief af in de kunstwereld en dat doet enigszins afbreuk aan de rebelsheid waarmee Kraus haar bedacht. In de kunstwereld is gek doen namelijk heel normaal, blijkt ook weer uit de types die in Marfa rondlopen. Zo is er Toby, een melkwit meisje met rood haar dat haar lichaam aanbiedt midden in het ‘mannenkamp’, een trailerpark voor arbeiders. Het intieme, enige echte leven maakt de kunst zo graag publiekelijk toegankelijk. Ontroerend en hilarisch in I Love Dick zijn de fragmenten van performances van vrouwen uit de kunst. En er is een flashback naar een performance van Chris zelf, waarin zij en partner Liza een man het voorstel deden om ‘samen’ met hem naar bed te gaan: de een zou het fysieke deel voor haar rekening nemen en de ander het verbale aspect. Samen wilden ze zo de ‘cyborgachtige spleet’ die door onze cultuur geprojecteerd wordt op vrouwen vertolken, maar de man in kwestie liet niets meer van zich horen. Het zaadje voor de liefde voor Dick kon hier wel eens zijn geplant.
Met I Love Dick saboteerde Kraus de rollen die in de liefde zoal te vergeven zijn.
Chris loopt vanaf het moment van aankomst in Marfa achter de feiten aan. Ze laat zich hardhandig tegen een muur duwen door Dick, die zegt dat hij haar noch haar werk interessant vindt. Dick is een lul, Chris de maniak die zich aan zijn rol onderwerpt. Maar zij is bereid de consequenties van haar liefde te accepteren. Het is ontzettend grappig en een beetje tragisch.
In haar bespreking van de serie voor The New Yorker verwijst Emily Nussbaum naar het begrip van de female gaze, een Leitmotiv van zo veel recente producties die door de ogen van een vrouw vertellen – het is geen toeval dat I Love Dick na jaren opnieuw uitgegeven, gelezen en verfilmd wordt. Nussbaum is kritisch op het idee dat er een perspectief zou bestaan dat al het vrouwelijke kan vertegenwoordigen. In de mooiste aflevering van I Love Dick reflecteren verschillende vrouwen uit Marfa op de cowboy en zijn sculpturen van staal en beton onder het mom: ‘Lieve Dick, wat als we je allemaal brieven zouden schrijven?’ Maar de female gaze in deze serie is meer dan een perspectief, meer dan ‘de andere kant’ van een verhaal. De blik van Chris is een kracht die het object van haar liefde een richting in duwt. De vrouwelijke blikken jagen samen Dick letterlijk het dorp door.
Dat ze daarbij als krankzinnigen te werk moeten gaan – Chris wil niet minder dan een ‘vrouwelijk monster’ worden – is grappig maar in het beste geval een fase in de ontwikkeling van de female gaze. Ik denk aan Difficult Women van Roxane Gay, een verhalenbundel die door de schrijfster werd opgedragen aan ‘moeilijke vrouwen, die gevierd zouden moeten worden om hun aard’. De vrouwen van Gay vertonen stuk voor stuk masochistische trekjes, ze hebben een trauma of een fetisj, een van hen is zelfs onzichtbaar, dus ja moeilijk zijn ze, en dwars daardoor, maar verzameld in een boek ook een soort collectie, als ze niet oppassen een dankbaar studieobject voor critici.
Chris houdt wel van Dick, echt, ze verlaat zelfs haar echtgenoot, maar misschien haat ze hem ook wel. In het boek wordt Dear Dick afgekort tot ‘DD’, in de serie spreekt Chris zijn naam steeds geprononceerder uit, Déar Díck, alsof ze de letters een voor een uitspuugt. Ze trekt er een steeds viezer gezicht bij.
I Love Dick is te zien via Amazon Prime Video. In 2016 verscheen het gelijknamige boek van Chris Kraus in vertaling bij Uitgeverij Lebowski