Ziek van Europa

De documentaire Onderkomen opent in een Maastrichts reuzenrad, waar een jongeman rapt over zijn prachtige Afghanistan waar het lijden van de bevolking moet stoppen. ‘Jij en ik moeten het laten gebeuren’, rapt hij. Maar ook: ‘Ik ben ziek van Europa dat ons buitensluit.’ Want Ghullam (en lot- en huisgenoten Noori en Keiber) willen helemaal niet naar Afghanistan terug, als dat al zonder levensgevaar zou kunnen. ‘Ziek van Europa’, dat het reddend paradijs leek en alsnog moet worden, is de paradoxale essentie. Ze zijn als minderjarigen in Nederland beland, maar hun asielaanvraag is afgewezen omdat hun heftige verhalen, die ons in animatievorm worden verteld, niet geloofd worden. Sinds hun achttiende zijn ze daarom illegaal. En is Afghanistan veilig verklaard.

Als iets duidelijk wordt, is het dat zij, en veel lotgenoten, in afwachting van de uitslag van beroepsprocedures, letterlijk en figuurlijk ziek worden of dreigen te worden. Ook al omdat ze niets mogen: werken, studeren, het is verboden. Ze wonen in een te slopen flatgebouw met uitzicht op de A2 en worden gesteund door drie gepensioneerde ambtenaren van de Limburgse stichting Vlot die zich ten doel stelt het mensonwaardig lot van illegalen draaglijk te maken. Dat verzachten betekent onder meer voorzien in onderdak, elementaire levensbehoeften, medische hulp en juridische ondersteuning bij het alsnog verkrijgen van een legale status. Hoe Vlot aan geld komt wordt niet uitgelegd, maar dat de penningmeester er al twaalf jaar een harde dobber aan heeft blijkt tijdens een geëmotioneerd gesprek met het Leger des Heils, dat overweegt Vlot onder de hoede te nemen.

Er blijven wel meer zaken onduidelijk in Onderkomen, deels doordat de ind geen medewerking verleende en daardoor cruciale gesprekken niet gefilmd konden worden. Deels doordat sommige verhaallijntjes niet afgehecht worden – weerbarstig als de werkelijkheid nu eenmaal is.

Zo verdwijnt Keiber, die een nieuwe poging tot asiel doet, deze keer vanwege homoseksualiteit, uit de flat en daarmee grotendeels uit de film. Hij moet naar een azc verkassen, waar hij zes maanden op een beslissing wacht terwijl hij zich er onveilig voelt; om dan te horen dat daar nog negen maanden bij komen vanwege de komst van Syriërs (die achteraf niet bleken te komen). Over zijn geaardheid (waarover hij in de eerste twee procedures niet durfde te vertellen, waardoor hij niet geloofd wordt) lijkt door film en extra info weinig twijfel.

De andere twee bekeren zich tot het christendom, wat de intelligente rapper Ghullam beter kan verwoorden dan de analfabete, depressieve, verwarde Noori. Die de christelijke verhalen maar niet kan onthouden. Natuurlijk levert die bekering scepsis op, bij autoriteiten en burgers. Al is er het argument dat de islam hun niets dan ellende heeft gebracht.

In een fraaie scène blijkt dat de Vlot-bejaarde hen best wil steunen maar niets ziet in het christendom, dat zijn roomse jeugd verstikkend bepaalde. ‘Maar wat geloof jij dan?’ is hun verbijsterde vraag.

Onderkomen is geen well-made geheel, maar biedt een heftige, roerende blik op illegale jongens en hun gedreven helpers.