Zingend de heuvel op

Human brengt Vrijdenkers, gesprekken met mensen die van hun geloof vielen. De vpro komt met een reeks over jongens die het geloof vanzelfsprekend meekregen, zich van geboden weinig aantrokken, maar tamelijk plotseling het Ware Licht zagen. Met verblindend resultaat. Salah heet de reeks over Brussels Molenbeker Salah Abdeleslam, die zijn bomgordel niet af liet gaan bij de Parijse aanslagen van 2015, en in mei 2016 in zijn eigen wijk gearresteerd werd. Even triomf voor Belgische en Franse autoriteiten, tot een paar dagen later verwante cellen op Zaventem en in metrostation Maalbeek de hel lieten losbarsten. Totaalscore in twee etappes 173 doden, 690 gewonden. Een productie van de vrt, monument bij ‘vijf jaar na Brussel’.

In de eerste twee delen beschrijft een aantal getuigen hoe jeugdvriendjes Salah en Abdelhamid Abaaoud, uit nette winkeliersgezinnen, eerst straatschoffies werden, daarna kleine, ongetalenteerde criminelen, korte tijd bajesklanten en daarna losbollen. Abdelhamid scheurde met zijn van vader gekregen terreinwagen door de buurt. Dan zien we hem, met IS-kleding en -baardje, in net zo een auto zitten, maar nu in Syrië. Stralend richt hij zich tot de camera: ‘Vroeger trokken we hiermee jetski’s en crossmotoren. Maar nu…’ De camera zwenkt naar achteren, waar we, gelukkig geblurd, gevangenen, levend of dood, vastgebonden aan de auto zien. ‘Trek die ongelovigen, broeder’, hoor je en Abdelhamid geeft gas.

Salah is nooit in Syrië geweest: die kon zich in Europa nuttiger maken. Wie over hen beiden, over Salah’s relatie tot moeder en verloofde Yasmina meer wil weten; of over schimmige financiering van terrorisme; of over explosieven maken uit overal verkrijgbare reinigingsmiddelen; of over radicaliseringstheorieën – die kan terecht bij dit knap gemaakte werkstuk.

Maar ik haak gedeprimeerd af. Soms wil je opeens niet meer alles weten. Als suikerklontje na levertraan nam ik twee afleveringen van Vrijdenkers. Daarin praat Özcan Akyol, zelf afvallig aleviet (overigens een zó vrijzinnige islam-tak dat die als ketters wordt gezien door de meeste moslims en afscheid nemen dus minder schuurt), met zes voormalig gelovigen, van Jehova’s Getuige tot hindoe; van moslim tot orthodox joods; van Gereformeerd Vrijgemaakt tot Adventist. Hij doet dat prettig, maar zeker zo prettig zijn zijn gasten. Niet omdat ze ongelovig zijn, maar omdat ze zo wijs praten over alle fijne dingen, zoals rituelen, zekerheid en bescherming, die het geloof en de gemeenschap daaromheen hun als kinderen boden (al verschilt de warmte van herinneringen afhankelijk van tak van religie en gezin).

Zo beeldend als Oliver over zijn jeugd als Zevendedagsadventist in Ghana vertelt; met oma, die op Sabbat zingend de heuvel naar de kerk op liep, alle dorpelingen achter zich aan. Zo geestig als ex-Jehova Veerle vertelt hoe ze met haar zus rollenspellen deed om met alle reacties op het huis-aan-huis-bekeren te kunnen omgaan. Ze verheugden zich om alweer aan te mogen bellen. Maar ja, dan komen de twijfels en de pijn bij het losscheuren. Sterke mensen.