Het moderne huwelijk is op traditionele leest geschoeid. De helft van de emotionele, veelal economische en op het gezicht monogame verbintenissen tussen twee personen eindigt in een echtscheiding. De andere helft wordt achter gesloten deuren van commentaar voorzien. Kan degene die je koffie zet een object van verlangen blijven? En, kunnen wij iets opsteken van de experimentele huwelijken van een zevental ‘Bloomsberries’?
De Amerikaanse auteur Katie Roiphe, controversieel feminist en docent aan New York University, denkt van wel. In Uncommon Arrangements schetst ze op basis van memoires, dagboeken, brieven en kattebelletjes de relaties van zeven leden van de Engelse Bloomsbury Group. Deze kring rond de zusters Virginia Woolf en Vanessa Bell bestond uit schrijvers, denkers en kunstenaars. Hun generatie werd geboren in het Victoriaanse tijdperk en bereikte de volwassenheid aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog. Op de breuklijn tussen twee tijdperken bezagen zij hun culturele erfgoed met argwaan. Naast kunst en literatuur namen zij maatschappelijke instituties in heroverweging. Zo ook het huwelijk.
Naar aanleiding van haar eigen huwelijksperikelen zoekt Roiphe (1968) bij hen ‘naar de gedistilleerde wijsheid van tientallen jaren levenservaring, van gemaakte fouten, van liefde die door de tijd werd beroerd’.
Onconventionele relaties te over bij Bloomsbury: Lytton Strachey en zijn Dora Carrington of Virginia Woolf en haar Vita Sackville-West. Maar Roiphe maakt een andere keuze. De namen van H.G. Wells (The Time Machine/The War of the Worlds) en schilderes Vanessa Bell zijn bekend, maar ook de anderen genoten destijds een zekere faam. Vera Brittain was een gerenommeerd feministisch auteur en journalist. Het lichtvoetige werk met serieuze ondertoon over het huisvrouwenbestaan van Elizabeth Von Arnim (Elizabeth and Her German Garden) kende enorme oplages. Katherine Mansfield werd gezien als een meester van het korte verhaal en publiceerde bij Hogarth Press van Leonard en Virginia Woolf. Radclyffe Hall schreef in The Well of Loneliness openlijk over wat het betekende om als homoseksueel in een heteroseksuele wereld te leven. Haar boek werd in Groot-Brittannië verboden, maar de in Frankrijk verschenen clandestiene uitgave werd met scheepsladingen richting Engeland gestuurd. Gastvrouw Ottoline Morrell fêteerde en faciliteerde in haar Londense woning en op haar landgoed Garsington Manor vele kunstenaars en schrijvers.
De ‘ongebruikelijke’ relaties in Uncommon Arrangements kunnen worden onderscheiden naar het open huwelijk, de lat-relatie en de ménage à trois (of meer). Verhoudingen buiten het huwelijk zijn gemeengoed en daarover wordt een bepaalde mate van openheid betracht. Sommige betrokkenen blijken onconventioneel, terwijl anderen soms met de moed der wanhoop probeerden met hen samen te leven.
De open huwelijken zijn het minst verrassend. Elizabeth Von Arnim vraagt een echtscheiding aan. Ottoline Morrell lost de problemen van haar echtgenoot op. Alleen de promiscue Herbert George Wells glundert op hoge leeftijd: ‘Behalve waar genegenheid mij grenzen stelde, heb ik kunnen doen wat ik wilde; zo kon ik zelfs aan de geringste seksuele impuls uitdrukking geven.’
Het lat-huwelijk van Katherine Mansfield speelt zich voornamelijk af in een romantische correspondentie. Mansfield grijpt naar de pen om een minnares van haar man terecht te wijzen: ‘Beste Prinses Bibesco, Ik vrees dat u moet stoppen met het schrijven van uw liefdesbriefjes aan mijn man nu wij samenwonen. Dat is een van die dingen die men gewoon niet doet in onze wereld.’ Vera Brittain lijkt gelukkig als zij met haar hartsvriendin in Londen woont terwijl haar man in New York zit. Maar diezelfde man zal hun zoon later het zure advies geven om niet te trouwen met diegene op wie jij verliefd bent, maar met degene die verliefd is op jou.
De relaties met verscheidene partners komen op het conto van Radclyffe Hall en Vanessa Bell. Over Bell is genoegzaam bekend dat zij in haar buitenhuis samenwoonde met de biseksuele kunstenaar Duncan Grant. Ook haar echtgenoot Clive en Grants minnaar waren daar met regelmaat te vinden. Roiphe concludeert: ‘Het is een hulde aan het fatsoen en de bestendigheid van haar uitzonderlijke genegenheden dat Clive en Duncan na Vanessa’s dood samen in Charleston bleven wonen.’
Uncommon Arrangements is een boek dat appelleert aan de lezer met een voyeuristische inslag. Niets menselijks is de lezer vreemd tenslotte en het blijft interessant om te zien hoe anderen overeind blijven waar wij struikelen en vice versa. Het verdient aanbeveling het boek niet in één ruk uit te lezen maar het liefde voor liefde tot je te nemen. Anders dreigt, net als bij een heuse portrettengalerij, het risico dat alles en iedereen op één gezamenlijke voorouder gaat lijken. Dat komt ook door de herhaling in de structuur van de verhalen. Steeds vangt Roiphe aan met een cruciaal voorval in de relatie om van daaruit de geschiedenis van een of meer liefdes uit de doeken te doen.
Het is lastig om de mechanismen van een huwelijk daadwerkelijk bloot te leggen. Roiphe is daarin dan ook niet werkelijk geslaagd. De relaties zijn geen meerdimensionale portretten geworden, maar blijven nogal oppervlakkige schetsen met hier en daar een kleurrijk detail. Ondanks de verschillende aardige en wetenswaardige details die Roiphe opdiept, blijft er tussen auteur en onderwerpen een te grote afstand bestaan. Het is te danken aan de citaten van de geliefden en hun vrienden, en aan de immer kritische kanttekeningen van Virginia Woolf, dat de portretten soms levensecht lijken.
Afgezien daarvan is het de vraag of er waardevolle lessen schuilen in de ervaringen van een kleine groep intellectuelen en kunstenaars die zich bijna een eeuw geleden bewogen in een gesloten, elitaire kring. Hun ‘uncommon arrangements’ zijn voor de betrokken volwassenen ongetwijfeld van waarde geweest, als experiment of als noodzakelijk compromis. Voor het nageslacht dat aan de relaties ontsproot, is die waarde twijfelachtig. Zo werd Anthony Panther West, zoon van Rebecca West en H.G. Wells, als sta-in-de-wegje al op vierjarige leeftijd naar kostschool gestuurd. Zijn bittere jeugdervaringen komen uitgebreid naar voren in de (autobiografische) roman Heritage en zijn biografie van H.G. Wells, Aspects of a Life. De dochter van Vanessa Bell en Duncan Grant, Angelica Garnett, groeide op in de veronderstelling dat Clive Bell haar vader was. Pas op de avond voorafgaand aan haar huwelijk met de voormalige minnaar van Grant werd haar de waarheid verteld. Garnett schreef over haar jeugd het boek Deceived with Kindness.
De vragen die Roiphe opwerpt, worden noch in de loop van Uncommon Arrangements noch in het nawoord beantwoord. Misschien is het ook wel genoeg om even een kijkje te kunnen nemen in de liefdeslevens van een bevoorrechte club waar je als hedendaagse lezer part noch deel aan hebt. En voor diegenen die daar geen genoegen mee nemen, resten de talrijke bronnen waaruit Roiphe putte.